Lieve Allemaal,

‘Sudah makan belum?’; het is hier vaak de eerste zin bij een ontmoeting. Heb je al gegeten of nog niet? Een vriendelijke vraag die zijn oorzaak moet hebben in andere tijden, tijden dat te eten hebben geen vanzelfsprekendheid was. Tegenwoordig valt het hier, in het zuiden van Bali, in dat opzicht mee. Er komt veel geld binnen en hoewel de verdeling, zoals overal op de wereld, veel te wensen overlaat is eten er (meestal) wel.  Geen rijkdom – vrouwen die de hele dag zware stenen of zand voor de bouw over honderden meters sjouwen voor € 4,– per dag, de ervaren bouwvakker die € 6,50 per dag krijgt – geen vetpotten, passen en meten met de rupiahs. Dat is dan hier in het zuiden van Bali. Voor andere delen van het eiland, Indonesië en zoveel delen van de wereld is “stukken minder”, zoals je weet, een understatement.

Ga eens kijken bij iZarte aan de Laarstraat 47 in Zutphen. Daar loopt tot 11 november de tentoonstelling “At this time of the month we don’t have money for food”. Foto’s en verhalen uit Kliptown, een onderdeel van Soweto in Zuid-Afrika.
Foto’s die soms stilletjes het geheugen binnensluipen, soms brutaal binnenstampen, indrukwekkend in eenvoud en simpelheid. Verhalen van Koekie Jeremiah die vertellen van zorg en tegenslag maar vooral van levensmoed en, indirect, van een kracht om door te gaan die we soms vergeten. Janneke en Gert, de eigenaars van de galerie, zullen je met plezier ontvangen. En tot 24 oktober is Rolihlahla Mhlanga hun gast. Roli praat graag over zijn schilderijen die in een andere ruimte van de galerie getoond worden en alles wat daarbij hoort. Een bezoek is zeer de moeite waard.
(www.izarte.nl tentoonstelling open wo. 12-18, do/vr 10-18, za 10-17 en 1ste en laatste zondag van elke maand. Tel. 06-13802505)

Ook hier in Indonesië, niet anders dan in Afrika, raakt het me vaak hoe mensen met hun omstandigheden omgaan. Na eeuwenlange export van normen, waarden en goederen – vooral dat laatste natuurlijk – zouden we in het westen misschien wat meer aandacht moeten schenken aan import. Niet van de grondstoffen die vaak net zo goed of beter in het land zelf verwerkt kunnen worden maar van wat levenshouding. Daarvoor zijn er, anders dan bij goederen, geen handelsbelemmeringen.
Overigens; het wegnemen van die eindeloos vele belemmeringen zou wat geld kosten maar enorme winsten opleveren.

————————————————————————————————-

Het is al namiddag; zo gepland, dan is de warmte wat minder. Uit het veld worden een paar sprietjes rijst gehaald en naar een geïmproviseerd tempeltje gebracht. De pemangku (hindu priester) luidt een aantal malen langdurig een hoog klinkende bel, intussen zijn gebeden prevelend. Een flinke hoeveelheid welgemaakte offers wordt verdeeld over verschillende plekken op het land. In de mooi gevlochten mandjes voor de offertjes kokosnoten en eieren, veel vruchten en bloemen, zelfs een briefje van duizend al zijn het maar rupiahs en een stukje kip. Een bamboe tempeltje met een geel/witte sarong hier en een andersoortig bouwsel daar.
Een ceremonie. Want het land gaat vanaf nu op een andere manier gebruikt worden; het zal geen voedsel meer bieden maar beschutting.
Rijstplantjes symbolisch uit het veld gehaald, een bel die, denk ik, de geesten om aandacht vraagt en veel tijd en moeite om alles bij elkaar te krijgen. Respectvol.
De betekenis van de meeste zaken ontgaat me en mij niet alleen lijkt het. Balinese vrienden die erbij zijn babbelen rustig door of telefoneren even met een bekende…
Maar als het na een dik uur voorbij is, is iedereen blij en tevreden. De priester knikt me geruststellend toe, er kan gebouwd gaan worden. Wawan, een moslim uit Java, zegt dat het mooi was. Heel mooi.
Wie wil je zijn? Pluizer of Windekind*? Je kunt kiezen…

Je brengt je welgemaakte offers met een slordige nauwkeurigheid, elke dag.
Voor de gelegenheid steekt je smalle lichaam in een sarong.
Op je hoofd draag je een witte udeng.
Je mond spreekt zacht gebeden voor zich heen terwijl je handen zich samenvoegen,
hoog boven je voorhoofd.
Ernstige ogen sluiten zich en even ben je weg van deze plaats.
Niet godvergeten. God niet vergeten.
Semoga sukses…

uit “Pahit Manis”, 1998.

Lieve groet
Frank

*Zie ‘De kleine Johannes’, Frederik van Eeden