Lieve Allemaal,

Terug in Bali, de 35 graden verschil met Noorwegen hebben gezorgd voor een flinke verkoudheid. Als ik als vijfjarige verkouden was blafte ik zo hard dat mijn moeder verweten werd dat ze een kind met kinkhoest mee de winkels in nam. Het is er niet beter op geworden. Arme buren. De dagen zijn zonnig warm en wat benauwd want zeer vochtig, in de nachten stort een tweede regenseizoen zich uit. (weer die Chinezen?) Veel zwemmen en zien de paar kilo’s die Nederland standaard meegeeft weer kwijt te raken en hard aan het werk aan nieuwe objecten.

In Nederland een tentoonstelling geregeld voor november aanstaande in kasteel Cannenburch in Vaassen. Prachtige ruimtes, antieke tafels waar modern glas mooi op contrasteert; het wordt spannend. Aanleiding is dat ik dit jaar 65 hoop te worden en ook al weer 35 jaar dit werk met glas doe. ‘Frank & Friends’, 4 t/m 19 november. Marco Hamoen maakte alvast de eerste foto’s van nieuw werk en ze zijn, als altijd, weer prachtig.

Acht uur in de avond was hier diep in de nacht. Wat verbaasd over alweer commotie over hoe en wie herdacht mag worden liet ik de dag mijn gedachten maar gewoon gaan en bedacht dat er nogal wat groepen mensen zijn die mijn gedenken verdienen. Het gewone is niet gewoon; een erfenis met verantwoordelijkheden. Soms snerpt de vraag door mijn hoofd waar ik gestaan zou hebben, hoe ik zou hebben gehandeld maar het enig denkbare antwoord blijft: ‘Nooit Meer’ en dat sluit wegen geplaveid met eigenbelang uit, is een holle frase in een maatschappij die niet inclusief is.

5 mei is voor Indonesië van geen bijzondere betekenis, de bevrijding kwam hier pas augustus 1945. Voor Indonesië als land zou het daarna nog 4 jaar duren – politionele acties noemden we die oorlog – voor het land werkelijk vrij was. Of de inwoners dat daarmee ook waren valt te bezien. Pas na decennia onder een dictator gingen ramen en deuren een beetje open. Er is nog steeds een vorm van censuur maar vrijheid van meningsuiting verbeterde al wordt daar, zo is de cultuur, in de regel voorzichtig mee omgegaan. Indonesië is niet het enige land waar diezelfde vrijheid meer ruimte gaf aan andere denkwijzen. Het aantal vrouwen dat een hoofddoek draagt is explosief gegroeid en of dat komt door veranderd inzicht of door bepaalde krachten die in een richting duwen is de vraag. Rechten van anders gelovende burgers worden nogal eens beperkt, vrijheid wordt in sommige kringen gedefinieerd als ‘iedereen de goede weg, jij moet denken zoals ik weet dat god het wil’. Dat samen met het spelen van de geloofskaart in de politiek is geen recept voor een inclusieve maatschappij. Ook binnen de regering zijn zorgen dat de Pancasila – de filosofische grondslag van Indonesië die (min of meer) een pluriforme staat waarborgt – onder druk staat.

(De huidige gouverneur van Jakarta kwam in problemen door een knip en plak video, gemanipuleerd en online gezet door een fanaticus, een figuur dat eerder studeerde in Nederland maar wegens luiheid en onkunde van de universiteit werd gestuurd. Dat de echte reden de Chinees / christelijke achtergrond van de gouverneur was zag een kind. Het was uiteindelijk voor de openbaar aanklager geen reden een veroordeling te eisen. De rechters besloten zojuist toch anders: 2 jaar gevangenis. Dag rechtsstaat.)

Op de Nederlandse televisie sprak iemand haar verbazing uit over hoe geleidelijk het allemaal gegaan is in die oorlogsjaren, hoe het kwaad, in relatief kleine stapjes, toch snel om zich heen greep. Extremisme wijst haast iedereen af maar een stapje op de weg, en dat honderd keer? Ik ben helemaal niet gerust op de ontwikkelingen.

Vrijheid geef je door, ook door pal te staan en die ‘kleine stapjes’ nooit te nemen. Nasrdin Dchar zette in de 5 mei toespraak dit jaar de term ‘ontjoden’ naast ‘de-islamiseren’. Dat komt hard aan. Vrijheid geef je door.

Lieve groet, Frank