Lieve Allemaal,

Ene Gerard post op sociale media regelmatig over het ‘echte’ Bali en het ‘echte’ Indonesië. Hij is streng. Heel veel wordt afgekeurd als niet ‘echt’ Balinees of Indonesisch. Alleen landschappen in die regio’s waar het toerisme nog niet al te zeer heeft toegeslagen, boeren die geen machines gebruiken en een aantal warungs* die traditioneel koken worden goedgekeurd. Dat laatste wel onder strikte voorwaarden, het moet allemaal zelf bereid zijn. Vorige week deden we bijna een uur over een stukje dat ons normaal een minuut of tien kost. Er was een grote ceremonie in het dorp en daarvoor moet dan alles wijken. Het heeft wel iets vind ik. “Leuk die toeristen maar wij geven onze gebruiken niet op”. Opzij om ruimte te maken voor Gerards ‘echte’ Bali. 

Intussen zijn die toeristen er wel. Niet te missen massa’s, veel te veel voor de beperkte infrastructuur.  Er kwamen een paar maanden terug overal parkeerverboden en dat hielp een beetje om de smalle straten begaanbaar te houden. Drie maanden zijn de regels min of meer gehandhaafd. Ze worden intussen weer overal overtreden zonder consequenties. Trottoirs, zover niet onbruikbaar door grote gaten en obstakels, staan weer vol met geparkeerde motoren en zo hier en daar alweer wat auto’s. Het verkeer is opnieuw de vertrouwde puinhoop. “Ubud is terug naar de fabrieksinstellingen”, zegt Doni.

Ik heb ergens nog een foto van de hoofdstraat in Ubud. De weg is nog niet geasfalteerd, op de foto zie ik twee motoren en één auto. In die tijd waren er in Ubud twee of drie restaurantjes en twee hotels. Soort van hotels. 

Vandaag zijn er ongeveer achthonderd restaurants en honderden hotels en guesthouses. ‘Onecht’ Bali? Bali is een klein, dichtbevolkt eiland zonder industrie en haast zonder natuurlijke hulpbronnen. De tradities en gewoonten van het Balinees hindoeïsme zijn volop levend, de gouverneur heeft een dag bepaald waarop ambtenaren, scholieren en winkelpersoneel traditionele kleding dienen te dragen, maar het is hier geen reservaat, geen openluchtmuseum. Alle ‘moderne’ verworvenheden zijn voor Balinezen net zo aantrekkelijk als waar dan ook. En dat kost geld dat verdiend moet worden, o.a. in de honderden hotels en restaurants, bars en zelfs een disco, in vele tientallen spa’s en alles wat de toerist mogelijk zou kunnen verlangen. Dát is nu, vooral in Ubud en het verdere zuiden van het eiland, het echte Bali. Nee, het stemt in veel opzichten niet blij en ik vraag me af hoe houdbaar de situatie zal blijken te zijn maar leven is veranderen, geen maatschappij staat stil.   

Zoef de hond is oud – we denken bijna veertien jaar – en recent verloor hij zoveel gewicht dat we ons zorgen maken. Mager, je kan z’n ribben tellen, eten gaat moeizaam hoewel Doni nu een dieet van eieren, lever en rijst verstrekt dat er soms redelijk ingaat. Hij slaapt haast de hele dag, reageert nauwelijks en op de bank springen om ‘naar bed’ te gaan lukt niet meer. Het ziet er niet goed uit, ook de dokter weet niet wat te doen. Af en toe lijkt het weer iets beter te gaan maar over het geheel gaat het dagelijks achteruit. We vrezen een vriend te gaan verliezen. Intussen doen we ons best van elke dag een, ook voor de hond, goede dag te maken. Tot nu lijkt Zoef tevreden en blij.

Het was vredesweek. Mooi initiatief. Ik ben van een generatie die meende dat alles maakbaar was. We gingen het (ook toen al) even doen. Het bleek anders, gecompliceerder en er ging verbijsterend veel elan en idealisme verloren onderweg. Een leven lang toenemende welvaart maar de vraag wie de rekening betaalde bleef hangen in abstractie. En over vrede op aarde: de lijst van oorlogsgebieden is nog steeds te lang om op te sommen. 

We eten in het restaurant van een vriend, het is er zoals altijd heel rustig. De maaltijd is simpel, het weer is mooi en de tuin staat in bloei. Doni imiteert, gelijk hij vaak doet, vogelgeluiden en wacht op, én krijgt, antwoord. Koetjes en kalfjes gesprek met onze vriend. Klein geluk; het is geen vervanging van de – naar mijn smaak op ieder van ons rustende – verplichting waar ook maar mogelijk actief aan vrede te werken. Het is wel waar vrede begint.

Mark Rutte ziet éénmanspartij PVV als een vlinder uit haar cocon komen als een nu werkelijk staatsrechtelijke partij. Geert Wilders zet Thierry Baudet eens flink voor gek in het parlement; een makkie natuurlijk maar wel nieuw. Dilan Yesilgöz wil alleen vooruitkijken en sluit samenwerking met de PVV niet uit. Een huwelijksplan in de week. In november mogen we stemmen. Wel iets om heel goed bij na te denken. 

Lieve groet, Frank

*warung = een traditioneel restaurantje, kraampje.