Lieve Allemaal,

Emeritus Aartsbisschop Desmond Tutu, de grote man die zich het liefst Arch liet noemen, is niet meer. Ik denk aan de paar keer dat ik hem mocht ontmoeten en weer hoor ik zijn kakelende lach en de wijze woorden die hij, haast terloops, liefdevol en vol overtuiging sprak. Zij die het voorrecht hadden de Arch te ontmoeten en verstandig waren probeerden hun kant van het gesprek te beperken tot luisteren. Hijzelf daarentegen vroeg honderduit want hij was geïnteresseerd in en hield van alle mensen.

In het leven van Emmanuel en mij had hij een heel bijzondere plaats. We mochten hem ontmoeten en een email van de Arch na die verschrikkelijke gebeurtenis toen bewaar ik met dankbaarheid. Een laatste schakel naar ons leven toen is verbroken en, veel erger, Zuid-Afrika moet de mens die het geweten van de natie vormde missen en de wereld moet zonder de wijze en moedige Desmond Tutu verder. Vandaag is een dag van rouw en verdriet.

Mijn gedachten gingen naar de laatste keer dat we de Arch samen hoorden spreken en ik vond onderstaand epistel. Misschien schrijf ik nog wel een keer over mijn ontmoeting later, later nadat …

Lieve groet, Frank

Kerst in Kaapstad

Het was de eerste en, zo zou later blijken, ook de laatste kerst die we samen vierden. Vierentwintig december 2004, een wandeling in de zon langs de zeeboulevard en een drankje op een terras – zomer in Kaapstad brengt het kerstgevoel niet echt dichterbij. Vrienden hadden ons uitgenodigd voor een kerstontbijt de volgende morgen in een van de chique hotels die Kaapstad rijk is, later op de dag zouden we dineren op het Waterfront. Maar wat te doen op kerstavond, die avond van introspectie en verwachting?

We besloten naar de nachtmis in de kathedraal van Kaapstad te gaan. In de volle kerk vonden we redelijk vooraan plaatsen en, tot ieders verbazing, ging emeritus aartsbisschop Desmond Tutu voor. ‘Nee’, verzekerde hij ons, ‘u bent niet in een tijdmachine belandt en de huidige bisschop is niet ontslagen, hij is ziek en ik neem voor vanavond zijn plaats in’. ‘Als u dat goed vindt’, voegde de bescheiden grote man er aan toe. Wij vonden het een buitenkansje. 

De preek, ik denk dat het zo heet, was een bombardement van aanmoedigingen en inspiratie. Natuurlijk viel ook het woord ubuntu, een begrip dat Tutu na aan het hart ligt. Ubuntu, ik ben omdat wij zijn, een ‘je deel weten van het geheel’ dat verbondenheid en broederschap tot een aangename plicht maakt.

Hij benoemde de noodzaak het hogere in de ander te willen herkennen en vertelde de grap van de man die tijdens een overstroming in levensgevaar op het dak van een huis drie reddingspogingen afwees; een kano, een roeiboot zowel als een helikopter stuurde hij weg met de boodschap dat god hem wel zou redden. Zijn klagen bij god toen hij toch verdronken was vond geen gehoor. ‘Ik heb je twee keer een boot én een helikopter gestuurd en nu ga je klagen?’  

In eenvoudige woorden, toegesneden op het leven van elke dag, riep Tutu op de weg te gaan van imitatione Christi*. We ontmoetten een optimistische Tutu die met diepe ernst en zijn kakelende lach lokkende verten beschreef, vergezichten schilderde die heimwee opriepen, heimwee dat bevestigde dat die beelden altijd al in ons hart woonden. 

Later tijdens die dienst sprak de Amerikaanse zanger Harry Belafonte, toevallig in Kaapstad blijkbaar, over het goede dat de VS de wereld heeft gebracht en nog steeds zou kunnen brengen. Maar ook hoe egoïsme, eigenwaan en bullygedrag dat positieve inmiddels ruimschoots overschaduwden en hoe de verantwoordelijkheid aan ons allen toeviel het beter, veel beter te gaan doen. 2004 was niet veel anders dan 2021. De Amerikaanse consul verliet tijdens die speech, niet geruisloos, de kerk.

Toen wat later in de dienst het moment van de verzoening kwam was dat niet, zoals ik eerder in Zululand meemaakte, met een uitbundig omhelzen. Grote stad: een hand voor de buur voor, naast en achter je is daar voldoende. De ernst was er niet minder om. 

Wij hadden licht gezien, de hoop en kans op vrede, een welbehagen in mensen. Met een opdracht vooraan in onze gedachten liepen we door de zomernacht naar huis terwijl onze handen met elkaar spraken.

Frank van den Ham – Msimang

* Imitatione Christi, Thomas á Kempis.