Malu

Kortjakje, die altijd zieke schijnheil, ging zondags naar de kerk met een boek vol zilverwerk. Beetje patserig en niet van deze tijd. Nu kom je, als je het handig speelt, met een Uzi uit de kerk. Laat je bekeren in Kentucky en je maakt kans op de meest prachtige prijzen; pistolen, jachtgeweren, noem maar op. Jezus redt; veilig onder zijn hoede met voor de zekerheid een wapen onder het kussen. Halleluja met knaleffecten.

Lieve Allemaal,

Bij Pulau Kelapa (palm eiland), hebben ze tegenwoordig cocktails. Het was zo’n dag dat wat troost wel op zijn plaats was dus ik bestelde. Wat later kwam de dienster aan met een glas; ingewikkelde slingerpoot, hoog, nauwelijks te hanteren, de inhoud oogverblindend blauw. Oh.

Ik weet nu ongeveer hoe het smaakt. Ongeveer want Zoef, de hond aan mijn voeten, bleek een obstakel waar ze niet omheen durfde, angstig kreunend probeerde ze van twee meter weg het glas voor mijn neus te zetten. De halve inhoud over mijn broek, een deel op de tafel en ja, ook nog iets in het glas. Ik doe geen cocktails meer. ‘Maar…’, begon ik. ‘De hond’, piepte ze en weg was ze om niet meer terug te komen. Malu, dat is beschaamd.

Bij de Indiër hebben ze nu 8 of 9 weken lang alleen maar kip. Ok, ook vis maar dat eet ik niet en hun veelgeprezen lam is even niet voorradig. Van de ober wil ik weten hoe dat nu kan, overal lam maar niet bij hen. Ik zit alleen op het buitenterras en daarin vindt hij zijn oplossing. Hij schuttert wat en komt vervolgens gewoon niet meer opdagen. Malu. Na een half uur vertrek ik maar.

Het meisje bij de grill is nieuw en potverdomme, daar heb je het al, zo’n enge westerling komt binnen. Met haar blik op de grond brengt ze het menu, neemt de bestelling op, brengt een cola, brengt het gerecht… Mijn, ook als hint bedoelde, extra dikke dankjewels ontgaan haar; geen woord. Het schiet me uiteindelijk verkeerd en ik vraag of ze niet kan praten. Een angstig knikken is mijn antwoord. Voor de rest laat ze een collega overnemen. Malu.

Het is, in een land waar kinderen van kleins af aan op het hart wordt gedrukt zich grondig te schamen als ze een fout maken, begrijpelijk. Anderzijds, het verder uit de hand laten lopen van situaties is natuurlijk niet handig. Een beetje als het lastige telefoontje dat ik zo lang uitstel tot ik het met goed fatsoen niet meer kan doen? De manager van een internationale hotelketen die een grote opdracht had gegeven hield zich, toen die order blijkbaar niet door kon gaan, permanent onbereikbaar. Nooit meer gesproken. Malu.

De kassière bij de supermarkt kan bij een klacht – adu, kasian – niet weglopen en lost dat op door naar de kassa te blijven kijken en mij eenvoudig te negeren, de man die me bijna doodrijdt heeft dat, toevallig even, niet gezien. Het is in het westen, bij mezelf bedoel ik dan vooral ook, geen onbekend fenomeen maar hier is het tot het niveau van de ultieme perfectie uitgewerkt. Malu, een cultuur van schaamte. Soms aandoenlijk, voor de mensen die erin leven niet vrij van consequenties want hoe leert een baby lopen als ze niet mag vallen?

Schaamtecultuur. Via het internet zag ik de reportage ‘The act of killing’. Een schokkende ervaring – ik moest de film, niet overdreven, om emotioneel overeind te blijven over twee avonden verdelen – die de kijker verdwaasd achterlaat met een ultiem gevoel van wanhoop. Het is lang geleden, al vijftig jaar bijna, dat in Indonesië een miljoen mensen of meer gruwelijk werden afgemaakt, ze werden ervan beschuldigd lid te zijn van de communistische partij. Dat was grond genoeg. Suharto – in de meer dan dertig jaar dat hij president was drukte hij naar schatting 70 miljard dollar achterover maar bleef gewaardeerd bondgenoot van het westen – stond erbij en keek er op zijn minst naar. Dat er ook ettelijke duizenden werden omgebracht op grond van persoonlijke vetes, omdat ze chinees waren, omdat ze het verkeerde geloof of het foute gezicht hadden; collateral damage. Toen het voorbij was zaten tienduizenden gevangen en werden kinderen van communisten, met een aantekening op hun persoonsbewijs, decennia lang geweerd van onderwijs en alle openbare voorzieningen.

Hoe los je dat op in een cultuur van schaamte, hoe ga je met zo’n inktzwarte bladzij om? Eenvoudig, je maakt het tot heldendaden, je spreekt gezamenlijk af dat het zwart van die bladzijde feitelijk wit is, hagelwit. Wie dat wit niet ziet is een verrader. In de bewuste reportage leggen ‘helden van toen’ omstandig uit hoeveel mensen ze hoe hebben omgebracht, inclusief kleine, afzicht wekkende, demonstraties hoe dat dan ging. ‘We moesten de methode veranderen want de vloer lag onder het bloed en dat begon te stinken.’ Jaarlijks wordt op tv een film uitgezonden die een en ander nog eens onderstreept; helden, zonder hen was Indonesië niet geweest wat het nu is. Recent besloot de Indonesische marine een schip te vernoemen naar twee, wat nu zou heten terroristen, die een bomaanslag in Singapore pleegden waarbij een aantal doden en veel gewonden vielen. Singapore niet blij.

‘Tja’, zegt een kennis, ‘die Indonesiërs, het is een apart volk.’ Vast wel ja, maar niet aparter dan andere volkeren. In Nederland duurde het ook nogal voor de vaak gruwelijke feiten over die zogenaamde politionele acties gezien werden, de VS hadden ook een paar decennia nodig om te begrijpen dat Vietnam niet alleen een debacle maar vooral een vies vuile oorlog was. In Zuid-Afrika ken ik er genoeg die apartheid nog steeds bagatelliseren of zelfs schoonpraten en hoe is het in bijvoorbeeld Japan? Geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaar, de schaamte toebedeeld aan de verliezer die dat overigens meestal niet accepteert. Blijft een onverwerkt verleden dat de weg naar morgen behoorlijk blokkeert.

In Groot Brittannië zien ze geen kans hun ministers van adequate informatie te voorzien lijkt het; het is tenminste de enig redelijke verklaring voor een minister die de gebeurtenissen in de Oekraïne de grootste crisis van deze eeuw noemt. Syrië, Congo, Sudan, om maar eens drie plaatsen uit een lange lijst te noemen, het is hem ontgaan. Of zou, de Oekraïne dichtbij, veel handelsbelangen, een snufje hernieuwde koude oorlog, uitbreiding invloedsferen… Neeeee.

Die intussen 14 miljard steun is oprecht van harte gegund maar hoe komt het dat die 1,5 miljard om Sudan voor hongersnood te behoeden maar niet bij elkaar komen? Ze weten het niet, dat is de redelijke verklaring. De echte verklaring is er natuurlijk een van onredelijkheid en erger. Later bedenken we wel iets om ons decennia lang uit de wind te houden. Malu.

Kleine waarnemingen leiden tot overdenkingen over (te) grote zaken waar ik nul directe en nietig weinig indirecte invloed op heb. Een oefening die maar soms, als het uiteindelijk terugvoert naar mezelf, zijn onzinnigheid verliest. Bijvoorbeeld als ik bedenk hoeveel bladzijden in mijn boek zijn opgeschilderd, wat ik negeer, wat ik pretendeer niet te weten omdat het comfortabeler is.

Veel liefs, Frank