Lieve Allemaal,

Hier in Bali wil het allemaal wel groeien. Dat is mooi maar heeft ook een down-side. Wat heb ik gelachen om mijn vader die zijn nieuwe tuin prachtig indeelde en vol plantte met van alles moois en er na een tijd achter moest komen dat het spul nog ging groeien ook. Te vol en er klopte niets meer van. Des te wonderlijker dat ik, in een klimaat waarin de natuur zo ongeveer ontploft, bijne hetzelfde heb gedaan. Ja pappa, ik zal niet meer lachen. De meneer die hier helpt in de tuin is meestal bezig met kappen en knippen en deze week was het zover dat twee grote bomen, pas een jaar of twee drie terug als stekjes op de motor meegenomen, eruit moesten. De ene dreigde het zwembad te beschadigen, de ander om over de muur naar de buren te vallen en wat daar dan weer van komt weet je niet. Twee dagen werk!

Om m’n ogen te laten controleren en nieuwe oogdruppels te halen – ik heb al bijna twintig jaar glaucoom in mijn linkeroog en dat wil je dan rechts vermijden – naar het oogziekenhuis in Denpasar. Het is gebruikelijk dat je je eerst registreert en terwijl ik wacht tot ik aan de beurt ben valt lees ik een mededeling. “Buitenlanders betalen vanaf nu het VIP tarief.”  We worden rijk ingeschat blijkt maar weer en gelijkschakeling in de zorg is hier geen thema.

Krijgen buitenlanders dan ook de bijbehorende VIP behandeling vraag ik me af. Welzeker! Ik zit nog geen minuut of ik word uit de rij gehaald en naar een ander deel van de kliniek begeleid. Het vereiste formulier wordt door iemand voor me ingevuld en ik ben gelijk aan de beurt. Gelukkig hebben ze een jonge man in dienst die me dan weer begeleid van wacht- naar behandel- naar andere behandelruimte. Zoiets red je als VIP niet in je eentje. Jammer dat de bloeddrukmeter kwijt was zodat dat moest wachten tot een volgende keer maar verder: heel erg VIP. Verder niet zo gunstig, de oogdruk wordt gemeten en blijkt in het rechteroog gevaarlijk hoog, in het linkeroog (zie ik toch nauwelijks iets mee) is de druk okay maar nu staar en dat wordt een operatie. Gek genoeg duurde het een dag of zo voor het landde; dat rechteroog zou zomaar kunnen gaan. Een stupide opmerking die ik jaren terug maakte kwam weer in gedachten: ‘Blind zijn is in mijn beroep natuurlijk een probleem!’ En de reactie daarop: “Ja jongen, voor taxichauffeurs en boekhouders maakt het niets uit, maar ai, voor jou…’

Heel terechte terechtwijzing maar de helft van die stomme opmerking blijft wel staan; het zou een probleem zijn. Maar hopen dat de nieuwe druppels verlichting brengen. Over een maand ga ik weer voor een VIP behandeling.

Vanmorgen weer eens koffie gedronken bij Ibu Putu, de warung was open vandaag. Dat is niet alle dagen meer en soms komt het ons wel goed uit. We willen haar niet ‘laten vallen’ maar een haar in de soep, botjes in de sate en (uit verhalen) nog erger noodt niet echt. We blijven gaan want ze is zo aardig en wil graag aan het werk blijven. Financieel hoeft ze niet denk ik maar ik begrijp het wel, bezig zijn en je hoort er bij. Ik bestel meestal fruit, Doni een pancake of iets dergelijks, dat kan niet misgaan. Gisteren is Doni voor zijn achtwekelijks bezoek vertrokken naar Lampung, ‘allenig’ dus maar ik kan intussen wel mooi werken aan een E-book over glasvormen, een verhalenbundel en de voorbereidingen voor onze reis naar Nederland in mei. Doni vindt het nog steeds wel veel geld en ‘kan dat nu allemaal wel’ maar we gaan het toch doen. Hij ziet er ook wel naar uit en, in mei vakantiegeld van de AOW. Het moet maar goed komen.

Lieve groet, Frank

Lieve Allemaal,

Het is 23 januari en ik loop door Kings Park in Perth, Australië, een gigantische tuin die deels botanische tuin blijkt te zijn. Het is de dag dat Emmanuels leven beëindigd werd en vanzelf gaan mijn gedachten naar veertien jaar terug. Dat zijn as verspreid is in Kirstenbosch, ook een botanische tuin maar dan in Kaapstad, lijkt een bizar toeval. Maar het is wel goed – ondanks of dankzij – op deze dag hier te zijn, door betoverende tuinen te gaan en te overdenken; het past wel. Denken over wat went, een deel van mij is geworden, geen schreeuwend verdriet meer oproept en toch nooit weg gaat. Denken over wat anders had moeten zijn, over pijn die een ongewenste maar evenzogoed getrouwe reisgenoot werd en in zekere, eigen zin zelfs iets van dierbaar. Denken vol van die merkwaardige mengeling van bewaarde schoonheid en weemoed. In gedachten hoor ik de cello van Hauser die met Dvořák de maan zijn liefde betuigt, aanbidt, smeekt en uiteindelijk – opstandig boos – tot overgave komt: het kan niet zijn. (https://www.youtube.com/watch?v=GKzfWtrK1Bs)

Een zonnige dag in Perth en ik mag hier zomaar zijn. En leven.

Later in de middag bekijk ik in de Art Gallery of Western Australia een wat warrige collectie; werken onsamenhangend opgesteld en gehangen, veel middelmatig met maar hier en daar een uitschieter. Ik loop voorbij aan een groot, textuurloos roze vlak en zie dan de titel. ‘Ik ben omdat wij zijn’. Ja lieverd, die kennen we, dat heet ubuntu. Het verband met het schilderij ontgaat me maar zo wel weer terug naar Afrikaanse logica die, niet altijd zo herkend, de basis is van elk bestaan. Zonder hen die ubuntu tot leidraad maken was veertien jaar geleden ook voor mijn zijn het doek gevallen. Meer nog, zonder dat was voor geen van ons het doek ooit opgegaan.

Een zonnige dag in Perth en ik mag hier zomaar zijn. En leven.

Vijf dagen Perth, dan weet je nog niets over Australië. (Toen Robert Kennedy een gelijke periode in Indonesië was en beweerde het land en de situatie dus wel te kennen was de reactie van Luns – rabiaat rechtse ballen hebben wel vaker gevoel voor humor en understatement – ‘Mister Kennedy, om Indonesië te begrijpen is vijf dagen niet genoeg, een week is echt het minimum’.) Genoteerd.

Alleen een paar eerste indrukken van een mini-stukje Australië dus. De eerste dagen was de hitte extreem, 43 graden in de schaduw, en de airco in de huurauto was (heb ik nog nooit eerder gebruikt) een uitkomst. Wat rondgereden en veel moeten denken aan Zuid-Afrika en de VS; uiterlijk nogal wat overeenkomsten. Een vermoeden dat ook de manier van leven overeenkomsten heeft met de VS is nog geen weten. Weids opgezette buitenwijken, een landschap dat in deze tijd van het jaar vooral droog en dor is maar als ik het groen denk imposant. Zondagmorgen ‘the Apostolic Society’ bezocht, koffie en lunch met bekenden en later naar een van de mooiste stranden die ik ooit zag. Verder glas inkopen (zoals veel bijna drie keer zo duur als in Nederland), workshops afspreken en een paar shopping-malls bekeken. Als je er één zag, zag je ze allemaal en alles, voor mij althans, duur. Heel duur. Het hoogtepunt blijft Kings Park. Midden in Perth een park groter dan Central Park in New York, prachtig onderhouden, geweldige uitzichten en, ook in januari, groen groen groen. Ik bracht er bijna twee dagen zoet.

Zonnige dagen in Perth en ik mocht er zomaar zijn. En leven.

Aanstaande mei samen met Doni naar Nederland, dat wil zeggen, als alles lukt. Visa zijn niet eenvoudig te bemachtigen, we hebben een uitnodiging nodig van iemand in Nederland en dan nog kan er van alles misgaan. Niettemin, we hopen erop: zonnige dagen in Nederland en er mogen zijn.

Lieve groet, Frank

Opnieuw beginnen kan altijd.

Lieve Allemaal,

2019, van harte wens ik u allen een mooi en gelukkig jaar toe. ‘We zullen het zelf moeten maken’ hoor ik dan en dat klinkt als een hele opgave. Maar met gewoon wat beter kijken moet het kunnen lukken lijkt me. Met een blik die vaak gericht is op alles dat zo mis gaat – het komt in ladingen op ons af – ontgaat mij nog wel eens het geluk in eigen ‘huis’. Als we ’s avonds luisteren naar Albinoni op een cello en ik zie bij Doni de ogen vochtig worden, dan voel ook ik tranen; van content en dankbaar. Als de sawah in de morgen, door mijn ogen, opeens in een ander, schoner licht baadt, als een simpel ‘gebaar’ van Zoef de hond me herinnert aan onze gemeenschappelijke bron, als een vergeten orchidee opeens weer in bloei staat, als ik dat allemaal wil zien is voor even de wereld niet hier. Voor even vrede en buigen naar wat me overstijgt, momenten om te verzamelen, te bouwen en te bewaren. Ons huis staat midden in de wereld, daar rondgaan met al die kleine geluksmomenten in mijn ransel maakt de tocht doenlijk en van waarde, niet alleen voor mezelf.

Praktisch dagelijks zie ik pijn die veroorzaakt wordt doordat mensen de mogelijkheid zichzelf te zijn wordt ontzegd. Die zogenaamd wel liefdevolle houding van ‘je mag het zijn maar vorm geven aan je liefde, dat mag nu net niet’ spreekt impliciet van een sadistische god en is even dodelijk, in dit verband een soms letterlijk te nemen woord. Van de Nashville verklaring – u had niet anders verwacht – word ik dan ook niet blij. Juist deze rotzooi uit de VS importeren is een triest staaltje van armoede. De liefde voorwaardelijk gemaakt; alleen te verkrijgen waar de ander precies denkt zoals ik, geen besef dat ‘alles is uit dezelfde bron’ ons broeders en zusters maakt, de belofte ‘Ik zal er zijn’ niet opgevat als een taak maar een cadeautje exclusief voor uitverkorenen met een vermeend gelijk aan hun kant.

Veel erger nog vind ik de houding die spreekt uit zo’n verklaring überhaupt het licht laten zien. Hakken in het zand met een onzalig polariseren dat verbonden zijn – lees broederschap – ontkent. Het krenkt, veroorzaakt diep verdriet en is bizar genoeg, gezien vanuit het standpunt van de ondertekenaars, ook nog eens contraproductief. Namens hun god wordt het onzinnige verlangd (god gaf je diepe gevoelens en die moet je negeren), het onmogelijke gevraagd en het feit genegeerd dat het juist de houding van afwijzing is die velen noodgedwongen naar de krochten van de samenleving doet vluchten om te zijn wie ze werkelijk zijn. Het is allemaal niet nieuw en ook niet uniek voor een bepaalde groep christenen maar toch, deze verklaring publiceren brengt grote schade toe.

En toen, toen een mens ons broederzijn ontkende, gelijke munt of de andere wang? Het is een lastige weg en er gaan harde woorden vallen maar toch, die broederschap moet ook hier benadrukt. Met moeite en inwendig vloekend waarschijnlijk; de weg die met deze verklaring wordt ingeslagen wil ik niet gaan.

En zo terug bij het nieuwe jaar. Financieel wordt het iets minder, voor onze overheid ben ik opeens buitenlandse belastingbetaler maar, hoewel ik het niet redelijk vind, ik ga er niet over zeuren. Sowieso denk ik dat we dat idee dat het almaar steeds beter gaat worden hoognodig eens onder de loep moeten leggen. Voor beter worden zijn er een miljoen kansen, een betere verdeling in de wereld is er één van, maar dat het in centjes voor ons allemaal steeds meer kán worden is de illusie van rupsje nooitgenoeg. Voor dit jaar zoek ik wel een paar mogelijkheden uit dat miljoen.

Lieve groet, Frank

Lieve Allemaal

Het verhaal gaat dat geen herberg plaats had, alleen in een stal, ver van publieke opinie en gekrakeel was nog een plaatsje en daar moest het gebeuren, daar waar het oog van de wereld niet komt. Herders uit het veld – eenvoudige lieden, dicht bij de natuur en zeker niet hoog in de maatschappelijk rangorde, misschien later wel onder de hosanna roepers of in de massa van ‘kruisigt hem’ – die herders volgden hun hart en kwamen om het net geboren kind te aanbidden. Niet bepaald een koninklijke ontvangst. Er kwamen wel wijzen om eer te bewijzen maar zij waren koningen ‘van een ander land’. Ach arm, in een stal, tussen de dieren met niet beter dan een voederbak voor het nieuwe leven.

En toch, een plek om te schuilen werd wél geboden. Hoe is dat met de herbergiers in ons land, hoe is dat met de herbergier in mij? Hoe wil ik omgaan met medemensen in nood, met vluchtelingen, met de situatie waarin kinderen die in ons land geboren zijn na soms 10 of 12 jaar weggestuurd worden naar het land van hun ouders, naar een uiterst ongewisse toekomst, getekend door de onherstelbare gevolgen van verraad? Weggestuurd, niet teruggestuurd: ze zijn al thuis.

Het verhaal gaat dat in die stal opnieuw het evangelie van heb uw naaste lief gelijk uzelf werd geboren; van jij bent mij in andere gestalte, van wij zijn broeders. In de dagen die komen vieren we de geboorte van een nieuw mens- en wereldbeeld en noemen het een lichtfeest.

De tegenstelling tussen de hoogstaande idealen die we vieren en de uitkomst van ons handelen stemt vaak moedeloos. Maar in ontelbare stallen van de wereld worden telkens weer compassie en mededogen geboren, de belofte ‘Ik zal er zijn’ wordt steeds weer bewaarheid en bouwt, ver van publieke opinie en gekrakeel, aan een menswaardiger wereld.

Ik wens u en mezelf toe zo’n ‘stal’ te kunnen zijn. Ik wens u zinvolle dagen en een rijk jaar toe

____________

Weer terug in Bali en dat is goed, een mooie tijd in Nederland heb ik intussen wel binnen. Hoogtepunt mijn vrienden weer ontmoeten en de warme band die er altijd is van nabij ervaren. Intussen was de tentoonstelling van mijn werk ook een onverwacht succes, Apple blijkt in Nederland wél goede service te verlenen en de regelaar van de oven is gemaakt. Voorlopig weer ademruimte, financieel en qua gereedschap en dat is heel prettig. Zoef was blij toen ik thuiskwam maar is nu weer chagrijnig, Doni is deze week naar Lampung vertrokken dus het fijn met z’n drieën duurde maar even. Over twee weken weer een blije Zoef, voor nu ligt hij meestal achter het huis te mokken in de studio.

De gouverneur van Bali, ik schreef het al eerder, voerde nieuwe regels in. Op donderdag verplicht in traditionele kleding en op de scholen één dag les in het Balinees en één in het Engels. Van de eerste regel is niet duidelijk voor wie het nu precies geldt al zijn alle supermarkten al om, voor de tweede is mislukking onafwendbaar. Nogal wat kinderen (uit gemengde huwelijken of families van andere eilanden) spreken helemaal geen Balinees en leerkrachten weten niet hoe b.v. mathematica en Japans in het Balinees te onderwijzen. Les in het Engels is een grapje, dan zouden onderwijzers Engels moeten spreken dus dat gaat ‘m niet worden. Een week of zo geleden kwam er iets nieuws bij. Al jaren voert de Indonesische overheid, met veel succes, campagne om de gezinsgrootte tot vader moeder en twee kinderen te beperken.“Dua anak anak cukup” (twee kinderen is genoeg). De gouverneur denkt daar anders over. Minstens vier kinderen voor een Balinees gezin, anders verdwijnen straks de namen Nyoman en Ketut nog, de naam voor de nummer drie en vier in een gezin. (En als dat zo uitkomt zeven en acht alsook elf en twaalf.)

Onzekerheid en dus angst voor een snel veranderende wereld; wel een spagaat als je een voorname bron van verandering fors in huis hebt en tegelijk die verandering buiten wilt houden. Het eiland leeft van toerisme en de welvaart van Bali trekt veel bewoners van andere eilanden aan. Ook de steeds uitgebreider ceremonies hier moeten, denk ik, worden gezien in het licht van ‘niets veranderen, alles om traditie te handhaven en te versterken. Panta Rhei zeggen maar schrikken als het water beweegt.

Het is niet uniek voor Bali. Voor onzekerheid komt geen zekerheid in de plaats, hier niet, nergens niet en vertrouwen in de toekomst lijkt een lastig ding. Het is allemaal niet veel anders dan de roep om ‘behoud van onze tradities’ (zwarte piet), gebazel over homeopatische verdunning, een boerka verbod voor de bühne en nog zo wat dingetjes. Waar blokkeerfries het woord van het jaar wordt is nog wel iets te doen.

Vertrouwen lijkt me de enig begaanbare weg. Panta Rhei is een belofte want, heel eerlijk gezegd, zo geweldig loopt het ook nog niet allemaal. Een journalist verwoordde het zo: vertrouw erop dat het universum nog iets voor jou in petto heeft. Eens. Maar ook vertrouw ik erop dat ik nog wel iets in petto heb voor het universum.

Lieve groet, Frank

Lieve Allemaal,

Het regenseizoen is nu toch begonnen. Sinds een paar dagen regenbuien zoals je die in Nederland niet meemaakt, ook als ik dit schrijf stortregent het, staat de tuin blank en loopt het zwembad over. Bali was eraan toe, op sommige plaatsen vielen waterpompen droog en het groen was dorstig. Niets aan de hand, het huis lekt niet en we hoeven de tuin lekker niet te sproeien. Ellek nadeel hep se voordeel, zei de grote filosoof.

Van de brief van de SVB zie ik dat nog even niet. Ik krijg een onduidelijk schrijven dat aankondigt dat de heffingskorting niet meer toegepast wordt en dat ik er daardoor per 1 januari netto op achteruit zal gaan. Met hoeveel weten ze nog niet, ik hoor weer van ze in december. Er zijn veel grotere problemen in de wereld, ik heb het heel goed, maar dat onze overheid zich niet betrouwbaar betoont vind ik toch een klacht(je) waard. Dat mijn eerdere calculaties door het verhogen van de aow leeftijd onderuit werden gehaald – opeens een jaar overbruggen – kon ik nog begrijpen al was ik er niet blij mee. Ik lees nu dat alle Nederlanders er op vooruit gaan en ik (en vast niet ik alleen) krijg minder. Wat me nog het meest stoort is de aankondiging dat het minder wordt maar nog niet weten hoeveel; ga ik in december horen. Kan ik me lekker een maandje zorgen maken.

Het jaar loopt al weer naar een eind en terug kijkend was het hier een jaar waarin zo ongeveer alles wat kapot kon gaan kapot ging. Behalve de motorfiets, die zal het nog wel prima doen maar die is gestolen. Recent nog de pomp defect van het zwembad en de regelunit van de oven bedoelde met F9 gewoon dat hij kaduk is. Voor de laptop – koop nooit een Apple als je op Bali woont! – probeer ik al vier maanden service te krijgen, tot nu zonder resultaat. Apple VS vindt dat het gewoon moet gebeuren, hun afdeling Azië denkt er blijkbaar anders over.

Vandaag kwam de verklaring van zoveel pech van Ibu Putu van het kleine restaurantje verderop. Wij hebben sedap malam in de tuin, een struik met heerlijk ruikende bloemen die hun geur ’s avonds (malam) verspreiden en we zijn er nogal op gesteld. Ons is nu uitgelegd dat boze geesten juist op die geur vallen en dat het wijs is die struiken zo snel mogelijk te kappen.

We hebben er een beetje een hond bij, een beetje en ook met tegenzin. Een week of twee terug kwam ze voor het eerst; ze kan, anders dan Zoef die dat niet durft, over de tuinmuur springen dus ze komt naar believen. En het bevalt haar hier prima, ze mag mij wel en doet er alles aan om aangehaald te worden. Ligt uren aan mijn voeten onder de tafel en maakt geen aanstalten weer te gaan. Zoef vind het niks, hij is jaloers en de bezoekster aanhalen levert direct een pootjes gevende Zoef op. Hij wil dan ook, en meer. Het is een vriendelijke hond, erg mager maar met een halsband dus ergens hoort ze thuis. Gerekend dat ze hier hele dagen en nachten wil zijn denken we dat ze ‘thuis’ niet voldoende aandacht en liefde krijgt en met eten – we kunnen haar ribben tellen – zit het ook niet heel goed. We schipperen er wat omheen. Het is niet onze hond, haar ‘baas’ is verantwoordelijk, en we willen er ook geen hond bij maar een beest dat in vertrouwen wat vriendelijkheid zoekt  weigeren doe je ook niet. ‘Schuld van je baas, jammer,’ is een tekst die ons niet past. Ja, het gaat ‘maar’ om een hond en toch komen we er niet goed uit. De ongepaste vergelijking die mij in gedachten komt – ongepast want kinderen vergelijk je op geen enkele manier met honden – kunt u zelf verder wel invullen. Pardon… het gaat om de kinderen.

De 19^enovember kom ik kort naar Nederland, had nog miles genoeg en er is het een en ander te doen. Die laptop dus en de regelunit van de oven, er kan niet gewerkt worden. Meegeven aan iemand om het in Duitsland te laten repareren was eenvoudig, het ding terug laten komen is een stukje gecompliceerder want dat heet invoer en dat gaat hier niet zomaar. Nu kan ik het dus zelf mee terug nemen. De belangrijkste reden is om voor de feestdagen een open huis te organiseren (zie onder). Met alle galeries die zich met glas bezig hielden intussen gesloten is zelf actiever worden gewenst. Misschien zien we elkaar daar, dat zou mooi zijn!

Lieve groet, Frank

Uitnodiging Open Dagen

De mogelijkheden om te exposeren zijn de laatste jaren fors teruggelopen maar werk blijf ik gewoon maken. Omdat het moet! En zo neemt de ‘voorraad’ elke maand een beetje toe. Toch wel fijn als ik een thuis kan vinden voor een aantal objecten, dat geeft dan ruimte, fysiek en om te investeren, in nieuw werk. 

Exclusief voor ‘mijn vaste relaties’ laat ik daarom een groot aantal (veelal nieuwe) werken zien bij mijn vrienden van Fenix Glas is Hilvarenbeek. Geen galerie, geen gelikte presentatie – wel een drankje en, zonder de toeters en bellen, heel vriendelijke prijzen, Ik hoop dat jullie de tijd vinden om te ontmoeten, te kijken, bij te praten en wie weet.

Zaterdag en zondag 24 en 25 november en zaterdag en zondag 1 en 2 december 
van 13.00 – 16.30 uur bij Fenix Glas, Van der Heijdenstraat 1, 5081 CW  Hilvarenbeek.                      

Route via Google Maps

Als u die dagen niet kunt, bel dan vanaf 20 november even naar 06 5317 3703 en we maken een afspraak.

In reactie op de IS afdeling die zich Saoedi Arabië noemt zorgde het NRC voor de quote van de week. “Mogelijk per abuis dood gefolterd.”

Lieve Allemaal,

Twee mensen en een hond blij, ik ben weer thuis. Bijna zes weken onderweg, leven uit de koffer en niet langer dan een paar nachten in hetzelfde bed, het is mooi geweest. Het laatste stukje – Jakarta  Bali – werd onverwacht iets langer. We vlogen al boven Bali toen opeens bleek dat we een uur (een heel uur!) moesten rondcirkelen alvorens de landing kon worden ingezet. Er waren wat vip’s die moesten arriveren of vertrekken en die willen daar geen gepeupel bij, vandaar. Meer dan 10 vliegtuigen, 3000 of meer mensen, moesten even wachten en rondjes draaien. Al de hele week staat het vliegveld hier, net als de luchthavens dichtbij, vol geparkeerd met privé jets van bestuurders en bankiers. Het IMF vergadert graag in het zonnetje dus het werd Bali. Eenmaal in de taxi naar huis (en ook de dagen erna) bleek het verkeer volledig ontregeld. Onder politie escorte racen de congresgangers over de weg om te shoppen of wie weet wat te doen, alles moet wijken, levensgevaarlijke toestanden geen probleem. Veel verdienen heeft duidelijk geen relatie met (veel) dienen. Ja mijnheer Breukink, het houdt niet op.

De workshop in Afrika was een leerzame belevenis. Uiterst vriendelijke mensen, een gastheer/organisator die er alles aan deed het tot een succes te maken en daarin met vlag en wimpel slaagde, deels een milieu van ‘boeren’, de haast Nederlands sprekende groep in Zuid-Afrika. Een forse minderheid die vecht tegen een neiging ze als irrelevant of erger weg te zetten, trots op hun cultuur, over het algemeen streng christelijk. Tijdens de workshop kwam een vraag: “Geloof jij in god?” Net zoals die dominee in hetzelfde land, nu bijna vijftien jaar geleden, dat even wilde weten. En ik voelde, net als toen, de argwaan bij de vraagsteller. Mijn antwoord was hetzelfde: “Definieer god.” Die dominee draaide zich geërgerd van me af, voor zulk spul had hij geen tijd. Nu ging het anders, het werd voor ons beiden een reis door een andere wereld. Niet helemaal onbekend met conservatief christelijke kringen was het voor mij toch veel verbazen en slikken.

De teleurstelling, een eufemisme, over hoe de zaken gaan in het land kon ik begrijpen, zorg over de toekomst van eigen kring en het land als totaal zijn invoelbaar. Een god die figuren als Ayn Rand en Trump inzet als instrumenten in een groter plan, die verdeelt en buitensluit, uitverkorenen heeft en kandidaten voor de hel? Een stukje van de achterban van dubieuze politici, die lijst wordt ook steeds langer, werd zichtbaar. En toch, warme oprechte mensen die het goede zoeken en vaak ook vinden. Samen op weg begint met goede wil. En die was er ruimschoots. Alleen nog even doen, een weg vinden, dat is dan nog wel een dingetje.

Bali is wat nerveus. Terwijl ik in de lucht zat weer een flinke aardbeving, nu op Madura maar hier hevig gevoeld. Het klotste weer uit het zwembad en alles stond te schudden begrijp ik van Doni. Buiten een flink lekkende visvijver geen schade, op Madura des te meer. Het gevoel dat de aarde aan alle kanten onrustig is herken ik; noord, west en oost van Bali was het al mis. Rustig doorleven maar, aardbevingen zijn niet te voorspellen, de kans dat er vandaag een komt is niet groter dan morgen, gisteren of volgend jaar. Intussen is het erg warm weer, de regentijd is er nog niet maar het bouwt zich op. Nog even, hoef ik de tuin niet meer te sproeien.

En verder? Ach, net bij de Bintang (supermarkt) bleek de oekaze van de nieuwe gouverneur van Bali al doorgevoerd: donderdags moet het personeel in traditioneel Balinese kleding verschijnen. De burgemeester van Spakenburg verplicht de inwoners elke donderdag in klederdracht te gaan. Eerder schreef ik over de tolerantie van Indonesiërs en dat gaat ook hierin op. Het wordt geaccepteerd, verder nadenken is niet gewenst. Dat is zorgwekkend. Maar dan, doen wij dat wel?

Lieve groet, Frank

Lieve Allemaal

Lang niet geschreven, ik was en ben onderweg. Zijn we allemaal natuurlijk maar ik bedoel nu ook fysiek. NL, Denemarken, NL, Noorwegen, NL en nu Zuid-Afrika. Overal les gegeven en na een rustiger periode op de farm van vrienden ook hier een workshop van vijf dagen, daarna via Nederland weer naar huis. Het wordt tijd. Intussen nu een beetje werken, opdrachten voor kralenwerk tot een goed einde laten komen en een beetje sentimental journey, mijn oude huis staat 20 kilometer van hier en ik ken de omgeving goed.

Een vallei van wij en zij, zo mogelijk nog heftiger dan elders op de wereld. De witte gemeenschap hier – voor het moment ook een beetje de mijne – is precies dat: heel wit. Onder elkaar benoemen ze de zwarte gemeenschap vaak als kaffers, voor hen een andere wereld waar je goedkope arbeid vindt maar verder niets mee te maken wilt hebben. De brallende ‘christen’ die deze week vol overtuiging beweerde dat zwarten kinderen van de duivel zijn kreeg geen tegenspraak, geen protest.

Recent hield Sigrid Kaag, de minister van handel die wél een goede minister van buitenlandse zaken zou zijn, de Abel Herzberg lezing: ‘De stilte van het wegkijken.’ In een indrukwekkend en visionair betoog haalde ze onder andere de biograaf van Herzberg aan:

Het ging niet zozeer om de gruweldaden.

Het ging niet om de laatste stap.

Het ging om de eerste…

Want dan komen de gruweldaden vanzelf.

Ik las, met schaamte, de terechtwijzing.

Intussen in Indonesië weer een ramp: aardbevingen, een tsunami en modderstromen in Sulawesi. Het aantal dodelijke slachtoffers kan in de duizenden lopen, de materiële en emotionele schade is niet te overzien. Duizend kilometer van Bali weg dus daar geen gevolgen, wel een nerveus gevoel. Vandaag een serie aardbevingen in het oosten (Sumba), over gevolgen nog geen bericht. De aarde is onrustig, de mensen zijn het ook.

In meer dan één opzicht. De presidentsverkiezing komend jaar werpt z’n schaduw al vooruit; partijen, niet alleen politici, doen hun best ‘in the picture’ te komen en proberen kool en geit te sparen. De minderheid die richting een veel rigider islam wil krijgt geen weerwoord, het zou stemmen kunnen kosten. Zoals een paar dwaallichten Nederland naar rechts slepen, zo lukt het ook de fundamentalisten hier de hele moslim gemeenschap te doen opschuiven richting ??? Een tien jaar oude foto van Doni’s familie laat moeder en zusters zien zonder hoofddoek, recenter foto’s geven een ander beeld. Niets tegen hoofddoeken maar het lijkt sociale druk die de verandering bewerkstelligde. En veranderde er nog meer?

Meliana is Boeddhist en van Chinese afkomst, lang geleden zijn haar voorouders naar Indonesië gekomen. In 2016 heeft ze geklaagd bij haar buren over de luidsprekers op de moskee in haar buurt, ze vond ze te luid, het deed zeer aan haar oren beweerde ze. Recent is ze veroordeeld vanwege dit feit tot 18 maanden gevangenisstraf; blasfemie! Twee grote moslimorganisaties hebben zich er uiterst voorzichtig en halfslachtig tegen uitgesproken, de straf is te lang merkte één van de woordvoerders op. In Probolinggo, Oost Java, laat de directeur van een kleuterschool de kindertjes voor onafhankelijkheidsdag door straten marcheren in jilbab, getooid met kartonnen kalashnikovs. Bij de daarop volgende protesten is zijn excuus dat er geen geld was voor beter en dat hij niet heeft gedacht aan de implicaties.

Incidenten in een land van over het algemeen tolerante mensen, zorgwekkend niettemin. Diezelfde tolerantie vertaalt zich ook in een mild oordeel over de gevaarlijke idioten die dit soort akkefietjes initiëren.

We zijn allemaal onderweg, soms met wat verwarring over het doel lijkt het.

Lieve groet, Frank

Lees hier de lezing van Sigrid Kaag: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/
toespraken/2018/09/30/abel-herzberg-lezing-2018,

Lieve Allemaal,

En dan komt er nog één: nog een aardbeving. Zondagavond, de rust is net teruggekeerd na het petekind afgeleverd te hebben bij vrienden van zijn ouders in Kuta, kijken we, nog wat beduusd van de chaos die Kuta is, moe naar de tv. Opeens begint alles te schudden en, getraind en alert door eerdere bevingen, rennen we het huis uit, de tuin in. Strategische plek opzoeken, ergens waar vallende bomen noch muren ons zouden kunnen raken, wachten tot het over is. Het was de sterkste beving die ik meemaakte tot nu, minutenlang stonden we daar; Doni ijzig kalm – hij heeft ze in Sumatra nog wel krachtiger meegemaakt – en ik aanvankelijk nerveus en angstig. Uiteindelijk hier thuis nauwelijks effecten. Een fles arak stukgevallen, wat kleinere dingen kapot op de grond en dat was het, voor ons niets om over te zeuren. Het was een beving van 7.0 op de schaal van richter, het epicentrum lag meer dan 100 kilometer van Ubud en denkend aan het geweld hier is het nauwelijks voorstelbaar hoe het daar in Lombok geweest moet zijn. En nog is. Het dodental stijgt, duizenden huizen zijn ingestort, mensen slapen buiten en de angst voor nog een beving, heel begrijpelijk met vorige week ook al één met een kracht van 6,4, is voorlopig niet weg. Wij hebben veel geluk gehad.

Het is een gebeurtenis die diepe indruk op me heeft gemaakt. Daar staan in de tuin terwijl het huis staat te schudden, bomen heen en weer zwaaien, het zwembad over de rand klotst en ondertussen de grond letterlijk golft onder je voeten; in die paar minuten werd mijn beeld over mijn plaats op deze aarde scherp gekaderd, misschien wel bijgesteld. Zo duidelijk deel van een geheel waarvan de grootsheid mijn voorstellingsvermogen overstijgt maar ook, zeker op dat moment, een eenzame gast op een aardbol die ons mensen niet nodig heeft, een stofje dat even verschijnt in een eindeloze eeuwigheid en – hoop en verwachtingen bijgesteld naar mensenmaat – als een vuurvliegje zou willen zijn: lichten in de korte spanne tijd die reikt tussen gekend zijn en teruggaan naar de oorsprong. Nooit eerder voelde ik me zo eenzaam en tegelijk zozeer deel van iets dat ik slechts ten dele kan bevatten. Ik was even niets, ik was even alles.

Lieve groet, Frank

Lieve Allemaal,

Petekind uit Duitsland op bezoek deze weken, hij is zestien en dat is wel erg jong voor een min of meer zelfstandige vakantie op Bali. Wij zijn hotel restaurant annex touroperator geworden en niet heel blij. Gelukkig heb ik het eerste plan van zijn ouders – zeven weken hier – afgewezen; zo lang hadden we het niet gered zonder ernstige conflicten. Nu nog een weekje volhouden en dan is dat ook weer achter de rug. Ach, misschien voor hem ook niet makkelijk: als zestienjarige naar Ubud gestuurd worden is nogal wat. Geen strand in de buurt en geen nachtleven van betekenis, bovendien, wat moet je met mannen die je (groot)vader zouden kunnen zijn? Internetten op je kamer en uitslapen tot een uur of één in de middag. En daarmee die twee weer grondig irriteren natuurlijk.

Eerder deze week werd ik kwart voor zeven wakker en vroeg me af wie er op de deur aan het kloppen was. Het duurde even voor ik doorhad dat het bed stond te schudden en dat het geklop van wiebelende meubels kwam; een aardbeving, naar later bleek met het epi-centrum op het naburige Lombok. Behoorlijk krachtig deze keer (6,5). Snel naar buiten al duurde het lang voor we de logee zover hadden ook op te staan. De dag door nog een aantal naschokken waarvan sommige ook hier te voelen waren; het blijft vreemd als de aarde onder je beweegt maar hier verder alles goed. In Lombok is het heel wat ernstiger, doden en gewonden en veel schade.  Hier alleen maar schrikken maar ook dat komt aan, met de vulkaan die nog steeds onrustig is, is iedereen extra alert. Niet dat het ons persoonlijk veel schade zou doen – hoogstens een masker dragen vanwege aswolken – maar toerisme gaat mogelijk weer op z’n gat als het vliegveld gesloten zou moeten worden en toerisme is hier wel de levensader. Een flink kloppende ader, dat merk je vooral als je door Ubud moet: files verstoppen het hele dorp alsook de omgeving. Agenten die het verkeer ‘regelen’ maken het nog een stukje erger; de strijd tegen fout geparkeerde auto’s die de boel nog  verder verstoppen – het zijn er heel veel – hebben ze al lang weer opgegeven.

Twee weken terug is mijn motor gestolen. Behoorlijk pissig over geweest al was het (deels) eigen schuld. Niet op slot gedaan en hoewel geparkeerd tussen honderd andere motors hebben ze die van mij er toch uitgevist. Weg. Aangifte bij de politie is een aardig avontuur om een komische film van te maken. Vier uur bezig met vier agenten die, jawel, vier keer een proces verbaal uitgetypt hebben omdat de eerste drie niet klopten. Zinloze oefening in geduld want die motor komt niet terug. Die is, zo zegt iedereen, al lang in onderdelen uit elkaar gehaald. Nieuwe motor gekocht met hulp van Frans, de verdiensten van de workshops straks in Scandinavië dus alvast uitgegeven. Aan een mooie motor, dat dan weer wel.

Er zijn krachten aan het werk leek even een goede titel voor de blog. De aardbeving, de vulkaan en alle ellende in de krant … Onzin natuurlijk: er zijn altijd krachten aan het werk. Negatieve krachten – wat is nieuw? – en positieve. Veel daar tussenin ook: krachteloos. Dan hebben we het niet meer over aardbevingen maar over hoe gelaten onze maatschappij het afbrokkelen van essentiële waarden over zich heen lijkt te laten komen. Madeleine Albright haalde een citaat aan van Mussolini: “Als je een kip veer voor veer plukt heeft niemand dat in de gaten.” Het is maar half waar geloof ik, als je wel oplet zie je de ene veer na de andere uit de toch al kwetsbare samenhang getrokken worden, waarachtig niet alleen in de VS al loopt het daar wel de spuigaten uit. Krachteloos, je kan er voor kiezen maar we zijn dat niet. Alweer die ‘zachte krachten’ die zullen winnen. We moeten ze alleen maar levend houden.

Lieve groet, Frank

De vulkaan liet zich deze week weer gelden, alles nog steeds prima hier in Penestanan.

Lieve Allemaal,

If you can’t beat them, join them. Zij die zich eerder teweer stelden tegen egoïsme en kortzichtigheid omarmen nu het plan om duistere deals zoals die met Turkije gesloten werden te dupliceren in Noord-Afrika. Wat in Europa niet lukt – een snelle, rechtvaardige procedure en, om te beginnen voor zolang die procedure duurt, een menswaardige opvang – gaat daar vast goed komen.

‘Europa op slot, het wordt anders nog erger.’ Wat eerder postvat, het besef dat dit niet kan of de realisatie dat een vergrijzend Europa nieuw bloed nodig heeft zal de tijd leren. Misschien lukt het, met alle tegenkrachten van dit moment, inderdaad niet anders maar mijn sympathie ligt bij hen met verbondenheid en compassie als leidraad, stem van redelijkheid.  Voor nu echter: burgemeesters in oorlogstijd * – inspirerend leiderschap:   1 – 0.

Geen duurzame oplossing, over de oorzaken weinig woorden. Maar er wordt meer geld uit Afrika weggesleept dan er aan ontwikkelingsgeld heengaat, het dumpen van landbouwproducten maakt het bestaan voor lokale boeren vaak onmogelijk, groei hier ten koste van groei daar: te ingewikkeld om uit te leggen? Alles ontwrichtende oorlogen gevoerd met wapens en actieve ondersteuning vanuit de westerse wereld: te beschamend om toe te geven?

Het ging nogal eens over duurzaamheid deze maand en dan ben je in Indonesië niet goed beland. Het is hier niet of nauwelijks een thema. Of is het omgekeerd, is het juist de goede plek omdat er zoveel te doen is? Geen wandeling in Bali zonder ettelijke ontmoetingen met plastic afval in de natuur en overal. In de supermarkt gaat, als je een seconde niet oplet, alles in (gratis) plastic tasjes. Statiegeld op de miljoenen plastic flessen die dagelijks het milieu inschuiven wordt niet overwogen, een eerder plan om de klant voor de tasjes te laten betalen (200 rupiah per tas, dat is 1,2 cent) werd weer ingetrokken. De klant was er niet blij mee en de fabrikanten van de tasjes vonden het ook niet fijn. Vandaar. Intussen is Indonesië de nummer twee vervuiler van zeeën in de wereld.

Ook hier problemen genoeg maar alweer: korte termijn / de volgende verkiezingen en lange termijn / visie, verdragen elkaar slecht. In het zuiden, met honderden hotels langs de kust, wordt zoveel water uit de grond gepompt dat het grondwater intussen brak is, zeewater dringt de bodem in. De bouw van hotels gaat over het hele eiland gewoon door. De infrastructuur kan het allemaal niet aan; teveel verkeer en teveel afval, in toeristische gebieden ligt de natuur die nog over is permanent in de vuurlinie. Dat en een voortschrijdend verlies van de eigenheid van het eiland raakt aan het dilemma waar ook hier mensen voor staan: duurzaamheid is tevens inleveren. Hier, met een economie die praktisch op toerisme draait en een levensstandaard die voor velen bij lange niet op een fatsoenlijk peil is, nog lastiger dan het in Nederland al blijkt te zijn.

We zullen er toch aan moeten wennen denk ik. Ook dat b.v. vliegen zwaarder belast moet worden al betekent dat dan dat ik minder vaak naar Nederland kan. Een eerlijker verdeling in de wereld is niet realistisch als ik eigenlijk bedoel dat iedereen het zo rijk moet krijgen als ik en dat het voor mij bij het oude kan blijven. Duurzaamheid nastreven is ook inleveren. Wereldvreemd of beginnen de wereld een beetje beter te begrijpen?

Lieve groet, Frank

* ‘Sommigen denken dat mijn voorstellen hard zijn. Maar geloof me, als we het hier niet over eens worden, komen er pas echt harde voorstellen van echt harde mannen.’

Donald Tusk, voorzitter Europese raad.