Lieve Allemaal,

De zoon van Ibu Putu heeft hierachter drie huizen gebouwd voor de verhuur, gisteren was de inwijdingsceremonie. Dagenlang was Ibu bezig de offertjes te maken, bergen eendeneieren waren ingekocht, honderden bakjes en allerlei vormen van palmblad gevlochten en nog veel, veel meer. Het was een grote ceremonie. Vroeg in de morgen al hoorde ik het belletje van de priester, de mantra’s en de drukte, later werd ik uitgenodigd om vooral te komen kijken. Prachtige huizen van de beste materialen en met smaak ontworpen, de zwembaden eerder een bak mandi maar mooi. Het is bijzonder, iedereen zit maar een beetje, praat zelfs nauwelijks met de persoon naast hem en de vrouwen slepen eten en drinken aan. Een grote televisie staat aan maar niemand kijkt en verder gebeurt er niets. Na een uur of wat was Ibu Putu uitgeput en ging naar huis. Ik liep een stukje met haar op. Vanmorgen ontbeet ik in haar kleine warung en jawel, ze was weer druk. Bergen offers maken voor alweer een ceremonie. Mijn verbaasde blik werd beantwoord met “Tja, Bali”.

Waar de drukte ons de illusie oplevert dat we de tijd voorbij kunnen lopen, als we maar snel genoeg zijn, haakt de stilte ons vast aan het eindige moment.”                                Dirk de Wachter, auteur van ‘Borderline Times’ in zijn nieuwe boek, ‘De wereld van de Wachter’.

Zelden is Bali zonder geluiden, zeker niet op de dag en vaak ook niet in de donkere uren. Toen ik, liggend op de rand van het zwembad, gisteravond laat wat weg lag te dromen in de sterrenhemel – twee biljoen sterrenstelsels bieden voldoende ruimte om nietigheid en wonder te ervaren – riep een ceremonie verderop me terug naar het eiland. Toen het eindelijk stilviel waren de honden hiernaast het er niet mee eens, urenlang blaften ze in de nacht. Zeker, de Wachter bedoelt een andere stilte, die stilte zocht ik ook maar met alle geluid vind ik dat dan lastig.

Balinezen lijken in het voordeel, het komt me voor dat de meesten een andere perceptie hebben van geluid; het stoort niet. Zacht gesproken conversaties op plaatsen waar de herrie je in je oren slaat, buren die de blaffende honden niet hebben opgemerkt, een uitlaatloze motorfiets die de wereld in stukken snerpt en niemand kijkt op. En ook de drukte valt hier wel mee; werken, zeker, maar relaxed en morgen is er weer een dag. Of daarmee die andere stilte hier wel voorhanden is? De constante sociale druk, het ‘keeping up with the neighbours’ en vooral de eindeloze reeks ceremonies eisen veel kostbare ruimte op. Ook hier schiet het zoeken van stilte er vaak bij in.

Maar ooit komt het vanzelf, dan is drukte iets geworden van vroeger, het werk is gedaan en we mogen ‘genieten’. Hier worden senioren tot op hoge leeftijd, zolang het maar enigszins kan eigenlijk, betrokken bij de taken van de dag. En als er niets te doen is zitten ze samen op een bankje langs de weg, praten met wie maar wil en blijven deel van de gemeenschap. Wat als drukte niet meer hoeft, voorbij is en de stilte een dagelijks fenomeen wordt en er niemand is om mee te delen? Dan krijgt stilte vijandige proporties.

Is dat wat onze regering bedoelt met ‘voltooid leven’? Ik erger me aan die uitdrukking want wat is voltooid? Is mijn leven niet pas dan voltooid als niets en niemand meer een beroep op mij doet?

‘Goede dood wiens zuiver pijpen door ’t verstilde leven boort’ dichtte P.C. Boutens. Maar in hetzelfde gedicht schrijft hij ook ‘voor wie maar verkleumde grijzen huivren in hun kille cel’.

Wellicht zijn er mensen die op enig moment een einde zoeken. De adviesraad voltooid leven onder leiding van Paul Schnabel meent dat veranderingen in de wet daartoe onnodig en ongewenst zijn. Niettemin komt de regering, om onduidelijke redenen, met een tegengesteld voorstel. De suggestie is dat het op enig moment klaar is. Ja, soms moet dat zo zijn. Als lijden ondraaglijk wordt, als helemaal niets meer mogelijk is, zie ik graag een weg om te ontsnappen. Het is het impliciet beweren dat iemand overbodig kan zijn wat ik triest vind. Niemand mag worden afgeschreven, ook en zeker niet door de overheid. Op dat voltooide van het leven valt heel veel af te dingen, haast altijd gaat het over eenzaamheid. Dat betekent nog niet dat het leven voltooid is, het betekent dat verbondenheid verloren is geraakt. ‘We heb u nodig en we laten u metterdaad niet alleen’, daar zou ik graag de focus van onze regering en dus van ons allemaal zien. Wat kunnen we doen om u er bij te blijven betrekken. Want stilte is heilzaam, stilte zonder verbondenheid is een last.

Ik ga proberen oud te worden. En misschien word ik lastig ook – resultaten uit het verleden doen hier vrezen voor de toekomst – maar laten we elkaar vasthouden.

Lieve groet, Frank

Als u dacht dat het toch een voordeel is dat je, door het tijdsverschil, hier dat debat ’s morgens om 9 uur kon zien in plaats van op te moeten om 3 in de nacht: probeer het maar eens op je nuchtere maag.

“We were full of hope” 7 x 43 x 11 cm (HxBxD)

Lieve Allemaal,

De blog is weer te laat, ziek geweest en nog steeds een beetje lappenmanderig, pijntjes met bijbehorende chagrijntjes en dan gaat schrijven niet lekker. Nog steeds rare klachten, meer drinken – ze bedoelden water, echt – heeft het niet opgelost en de dokter weet het nog niet. Een beetje hypochonder weet met zo’n arts wel raad; ik ben heel creatief. Ik merk intussen wel dat het met gewoon doorwerken eigenlijk het beste gaat. Niet ernstig dus.

Een biertje gedronken bij Ibu Putu, aan de praat geraakt maar voor de regen snel naar huis. Not. Het is van haar restaurantje 300 meter lopen maar halverwege begon het te plenzen, toen ik thuiskwam stond de tuin totaal onder water. In een half uur kwam zeker 80 mm naar beneden en nog stopte het niet. De wind waaide – ongebruikelijk – uit het noorden, recht op de wat kwetsbare kant van mijn huis. Elke tien minuten even dweilen om het droog te houden, die tegelvloer was een goede keuze. Het regenseizoen is vol in gang. De dagen zijn stinkheet, ’s avonds om 11 is het zwembad nog 30 graden en af en toe dus buien die je doen denken aan films over de eindtijd. Ik word er nerveus van, ik had vaker gedonder met water. Maar, ‘resultaten uit het verleden bieden geen garantie voor de toekomst’, hier liep het tot nu toe elke keer goed af.‘s Avonds is de tuin vol vuurvliegjes.

De vissen liggen in de stress. Liggen want zwemmen is er even niet bij. Het verhaal gaat dat een goudvis een geheugenspanne heeft van drie seconden. Ik betwijfel het want als ik ’s morgens de pomp van de vijver aanzet spoeden zestig of meer goudvissen zich naar dat punt omdat er eten komt. Zo niet eergisteren. Op de automatische piloot gooide ik het voer in de vijver en zag … nul vissen. Andere kant van de vijver checken, nul vissen. Porren onder de brug naar het huis, geen vis. Waarschijnlijk was in de nacht een slang of een bijawa (soort reuzenhagedis, tot meer dan een meter lang) op restaurantbezoek geweest. De volgende dag pas bleek dat er toch nog vissen zijn, af en toe waagde zich er één in open water en intussen zie ik er meer, ver van de oppervlakte, zo diep mogelijk. Zestig of meer bewoners van dit huis getraumatiseerd. Dat van die drie seconden is gewoon niet waar, ze hebben er nog last van.

Ik begrijp dat in Nederland het seizoen om het over zwarte piet te hebben weer is aangebroken; nog geen oplossing. Dat soort problemen hebben we hier niet, discriminatie wel, voor zover we het willen zien natuurlijk. Niet alles is anders in Indonesië.Toen Jokowi president werd schoof Ahok, de vicegouverneur van Jakarta, automatisch op en werd gouverneur. Nu gaat hij voor herverkiezing en dat wordt lastig. Voor bepaalde groepen is hij ongeschikt want chinees (zoveelste generatie Indonesiër) en / of kafir, ongelovige (christen). Politici doen er lustig aan mee en maken van het ‘eenheid in verscheidenheid’ uit de pancasila een grapje. Ik ken Balinezen die net iets donkerder, iets mooier misschien?, van kleur zijn dan hun familie en als lelijke donkere worden weggezet. En toen zoon en hond beiden ziek werden wist de hulp het zeker: logisch, ze waren een zwarte man op het kruispunt tegengekomen. Er zijn voorbeelden te over, veel mensen zouden boekjes open kunnen doen alleen, ze doen het niet of nauwelijks. In magazines en op televisie valt op dat praktisch alle acteurs en actrices, omroepers/sters en modellen uit de commercials een on-Indonesisch uiterlijk hebben. Die mooie huidskleur is bij de media niet welkom, het moet lichter, tegen blank aan, vaak is een westerse vader of moeder zichtbaar. Discriminatie en zelfdiscriminatie, (haast) iedereen vindt het gewoon en geen punt. Mooi als zelfbewuste mensen de problemen aankaarten, jammer dat de ombudsmevrouw gelijk heeft, dat zwarte piet verhaal kunnen de kinderen het beste zelf oplossen. Zonder souffleurs mag ik hopen, dan komt het wel goed.

21 september was het internationale dag van vrede, uitgeroepen door de VN in 1981. De bedoeling is een dag van wapenstilstand en geweldloosheid, een uiterst magere doelstelling die – wie had anders verwacht – evenzogoed niet gehaald werd. Te veel plaatsen in de wereld waar vrede alleen nog in dromen kan bestaan. Tot aan vergeten oorlogen aan toe waarover je slechts af en toe een woord hoort: Congo, Soedan, Jemen… Het is teveel voor een mensenkind om te bevatten en als ik er aan denk pendel ik tussen verontwaardiging, wanhoop, boosheid en kotsziek zijn van het cynische dienen van eigenbelang dat de grond is van de ellende. Onmacht want er is frustrerend weinig dat ik kan doen. Of toch? Uiteindelijk zullen wij, ik dus, een fundament voor vrede moeten zijn. De “core business” is meer dan ooit vrede maken waar ik ben, te beginnen in mezelf. En dat is een lastige, zo’n vrede, want er is wel het een en ander dat ik anders zou willen. Ik moest er aan denken toen het rapport over de MH 17 werd gepresenteerd. Mooi en goed dat een aantal overheden tot het uiterste gaan om zaken duidelijk te krijgen al is dat iemand schuld gaat bekennen onwaarschijnlijk en lijkt een veroordeling van de daders een illusie. Na gewelddaden niet zoeken naar schuldigen is verraad aan de slachtoffers, onderzoek is een taak die justitie niet ernstig genoeg kan opvatten. Maar intussen betwijfel ik of het iets is waar rouwenden zich mee bezig moeten houden. Ik deed het wel, veel te lang en soms komt het, voor even, nog weer terug. Ik bleef zoeken en aandringen maar geen politie die in ernst zocht. Of het uiteindelijk stoppen met zoeken, het loslaten was dat de vrede in mezelf mogelijk maakte of dat vrede in mezelf er voor zorgde dat ik kon laten gaan: kip – ei. Maar pas met die vrede kwam er weer licht. Ik was een tijdlang slachtoffer want in mij konden die zoektocht en vrede niet naast elkaar bestaan. Voor de nabestaanden van de slachtoffers in die MH17 hoop ik zeer dat het onderzoek van de JIT vrede wat dichterbij brengt.

Lieve groet, Frank

Wijsheid is als vuur, je krijgt het.

Afrikaans gezegde.