Because the world is so full of death and horror, I try again and again to console my heart and pick the flowers that grow in the midst of hell.                   Hermann Hesse

Lieve Allemaal,

Die wat te dikke jongen in zijn oude-mannen-winterjas; hij loopt nog steeds over pleinen en zoekt vlijtig verder naar … hij weet niet altijd wat. Meer dan zestig kalenders omgeslagen – vandaag verglijdt in gisteren gelijk verleden soms het heden reflecteert. De spiegel is het kortgeknipte kinderhoofd vergeten, alleen de ogen zijn als toen: blauw onzeker. In dromen ziet de jongen zichzelf gaan, de dagen neemt de man het over. Vervuld van heimwee gaat hij voort en probeert de jongen te bewaren.

Verleden tijd verliest diepte, alles wat niet belangrijk is wordt onverbiddelijk uit het doosje van herinnering gekiept; slapen, eten, drinken en wachten op de bus, het meeste gaat er aan. De ketting van gebeurtenissen en emoties die overblijft is een geschiedenis in staccato – hoogte- en dieptepunten op rij. De komende week hoop ik vijfenzestig te worden en onvermijdelijk kijk ik terug. Bij elk station, bij elke tussenstop, werd de jongen iets ouder, ietsje wijzer – soms geleidelijk, soms met schokeffect. Vanmorgen voor de spiegel zag ik een man van (bijna) vijfenzestig – kalenders liegen niet – en dat is goed zo. Niettemin zou ik iets van die jongen wel wat vaker willen zien. Wijsheid vergaren en tegelijk de onbevangenheid bewaren: levenskunst en maar soms lukt het.

Jezelf zijn, worden wie je werkelijk bent. Ook in Indonesië wordt het, Bali even niet meegerekend, mensen al moeilijker, zo niet onmogelijk gemaakt. Een slappe overheid, beducht voor afvalligheid van een regio, besloot toe te staan dat in Aceh, Noord Sumatra, de sharia werd ingevoerd. Het gevolg is een wereld waarin onderdrukking de norm is, waar deze week twee homo’s in het openbaar 85 stokslagen krijgen toegediend. Ze zijn niet alleen want de fascinatie met het gedrag van anderen is groot, de lijst met mogelijke ‘vergrijpen’ lang. Vrouwen mogen alleen nog in amazone zit op de motor en uitsluitend achterop bij een rechtmatige echtgenoot, hoe over seks voor/buiten het huwelijk wordt gedacht hoeft geen betoog. Gefixeerd op het privé gedrag van anderen, de focus op alle zaken van de buitenkant in een maatschappij die corrupt is tot op het bot.

Gisteren werden in Jakarta honderd mannen opgepakt op een ‘ontmoetingsplaats’. Het was hier in de meeste families niet makkelijk voor homo’s, de druk wordt nu opgevoerd door de overheid die bang is radicale idioten voor het hoofd te stoten. Emmanuel werd vermoord om wie hij was maar ook hier is de prijs gruwelijk hoog. Nauwelijks thuis in ‘die kringen’ ken ik zeker tien mannen die, ondanks hun geaardheid, toch maar getrouwd zijn. Situaties van ongeluk waar risicovol gedrag op de loer ligt. Ook als je geen homo bent is het geen ver van je bed show, het gaat over de vrijheid te worden wie je bent.

Om mijn verjaardag alvast een beetje te vieren ga ik met Doni – ja die is weer hier – een paar dagen naar Nusa Penida, een kleiner eiland een kilometer of twintig oostelijk van Bali. Zwemmen is geen optie dus waren we vanmorgen bij de officiële toeristen informatie in Ubud om te vragen hoe laat de pont vertrekt. Valt niet mee. De eerste reactie is dat er geen pont gaat maar na doorvragen zag de man wel in dat dat onwaarschijnlijk is, van vertrektijden had hij niettemin geen idee. ‘Naar de haven gaan’, raadde hij aan, ‘de meeste dagen gaat er wel een’. Ach ja, wie een boot zoekt om verder te komen vindt er altijd wel één, daar wil ik dan weer wel op vertrouwen.

Lieve groet, Frank

Over boten gesproken: bijgaand nog zo’n fantastische foto van Marco Hamoen.

Lieve Allemaal,

Terug in Bali, de 35 graden verschil met Noorwegen hebben gezorgd voor een flinke verkoudheid. Als ik als vijfjarige verkouden was blafte ik zo hard dat mijn moeder verweten werd dat ze een kind met kinkhoest mee de winkels in nam. Het is er niet beter op geworden. Arme buren. De dagen zijn zonnig warm en wat benauwd want zeer vochtig, in de nachten stort een tweede regenseizoen zich uit. (weer die Chinezen?) Veel zwemmen en zien de paar kilo’s die Nederland standaard meegeeft weer kwijt te raken en hard aan het werk aan nieuwe objecten.

In Nederland een tentoonstelling geregeld voor november aanstaande in kasteel Cannenburch in Vaassen. Prachtige ruimtes, antieke tafels waar modern glas mooi op contrasteert; het wordt spannend. Aanleiding is dat ik dit jaar 65 hoop te worden en ook al weer 35 jaar dit werk met glas doe. ‘Frank & Friends’, 4 t/m 19 november. Marco Hamoen maakte alvast de eerste foto’s van nieuw werk en ze zijn, als altijd, weer prachtig.

Acht uur in de avond was hier diep in de nacht. Wat verbaasd over alweer commotie over hoe en wie herdacht mag worden liet ik de dag mijn gedachten maar gewoon gaan en bedacht dat er nogal wat groepen mensen zijn die mijn gedenken verdienen. Het gewone is niet gewoon; een erfenis met verantwoordelijkheden. Soms snerpt de vraag door mijn hoofd waar ik gestaan zou hebben, hoe ik zou hebben gehandeld maar het enig denkbare antwoord blijft: ‘Nooit Meer’ en dat sluit wegen geplaveid met eigenbelang uit, is een holle frase in een maatschappij die niet inclusief is.

5 mei is voor Indonesië van geen bijzondere betekenis, de bevrijding kwam hier pas augustus 1945. Voor Indonesië als land zou het daarna nog 4 jaar duren – politionele acties noemden we die oorlog – voor het land werkelijk vrij was. Of de inwoners dat daarmee ook waren valt te bezien. Pas na decennia onder een dictator gingen ramen en deuren een beetje open. Er is nog steeds een vorm van censuur maar vrijheid van meningsuiting verbeterde al wordt daar, zo is de cultuur, in de regel voorzichtig mee omgegaan. Indonesië is niet het enige land waar diezelfde vrijheid meer ruimte gaf aan andere denkwijzen. Het aantal vrouwen dat een hoofddoek draagt is explosief gegroeid en of dat komt door veranderd inzicht of door bepaalde krachten die in een richting duwen is de vraag. Rechten van anders gelovende burgers worden nogal eens beperkt, vrijheid wordt in sommige kringen gedefinieerd als ‘iedereen de goede weg, jij moet denken zoals ik weet dat god het wil’. Dat samen met het spelen van de geloofskaart in de politiek is geen recept voor een inclusieve maatschappij. Ook binnen de regering zijn zorgen dat de Pancasila – de filosofische grondslag van Indonesië die (min of meer) een pluriforme staat waarborgt – onder druk staat.

(De huidige gouverneur van Jakarta kwam in problemen door een knip en plak video, gemanipuleerd en online gezet door een fanaticus, een figuur dat eerder studeerde in Nederland maar wegens luiheid en onkunde van de universiteit werd gestuurd. Dat de echte reden de Chinees / christelijke achtergrond van de gouverneur was zag een kind. Het was uiteindelijk voor de openbaar aanklager geen reden een veroordeling te eisen. De rechters besloten zojuist toch anders: 2 jaar gevangenis. Dag rechtsstaat.)

Op de Nederlandse televisie sprak iemand haar verbazing uit over hoe geleidelijk het allemaal gegaan is in die oorlogsjaren, hoe het kwaad, in relatief kleine stapjes, toch snel om zich heen greep. Extremisme wijst haast iedereen af maar een stapje op de weg, en dat honderd keer? Ik ben helemaal niet gerust op de ontwikkelingen.

Vrijheid geef je door, ook door pal te staan en die ‘kleine stapjes’ nooit te nemen. Nasrdin Dchar zette in de 5 mei toespraak dit jaar de term ‘ontjoden’ naast ‘de-islamiseren’. Dat komt hard aan. Vrijheid geef je door.

Lieve groet, Frank