Lieve Allemaal,

De school hierachter heeft een omroepinstallatie. Helaas. Elke morgen om een uur of zeven schallen de hindoegebeden over de rijstvelden. Waar in Java de oproep tot gebed overal klinkt heb ik het genoegen een gebed aan huis te ontvangen. Jammer dat het klinkt als iemand die in zo’n mee-vibrerende kartonnen roeptoeter staat te schreeuwen. Al sprak ik vloeiend Balinees, ik zou er geen woord van meekrijgen. De installatie is een beetje kapot maar misschien gaat het vooral om de intentie. Moet maar kunnen denk ik, een scheiding tussen kerk en staat is iets anders dan een scheiding tussen kerk en straat. Niet alleen in het westen (recent het boerkini verbod op stranden in Frankrijk) is dat inzicht wat zoek. De voorzitter van het constitutionele hof hier verklaart dat de Indonesische grondwet een van god gegeven religieus document is. Gevreesd moet worden dat de toetsing van dat hof van een aantal wetten en maatregelen daar behoorlijk onder gaat lijden. Een paar partijen zien aanleiding homoseksualiteit te verbieden (niet al te veel vertrouwen in de kundigheid van hun god ben ik bang) en verzoeken datzelfde constitutionele hof er nog eens goed naar te kijken, zo’n verbod moet toch kunnen. Ze nemen het nog eens onder de loep. En dan gelijk een totaal verbod op alcohol in heel Indonesië, inclusief die hoestdrankjes met meer dan 1 procent. Ze duiken erin.

Andere gronden, meer van hetzelfde: de staat die de straat claimt.

17 augustus is voorbij – 71 jaar onafhankelijkheid, 15 augustus ook – 71 jaar geleden einde van de tweede wereldoorlog. De ellende voor Indonesiërs was die 15^de augustus nog niet voorbij; zij, en vele duizenden Nederlanders met hen, moesten nog 4 jaar door. Niettemin is 17 augustus hier dé feestdag. ’s Morgens marcheren en daarna wordt het leuk. Paalklimmen (prijzen ophalen die boven in een met zeep ingesmeerde paal hangen), een soort van koekhappen, zaklopen, luide muziek, snacks en nog veel meer. Simpel vermaak dat mij aan vroegere Koninginnedagen deed denken. Op de Rubensstraat in Amersfoort was ik de laatste bij het zaklopen en koekhappen ging ook mis, hier heb ik het maar bij kijken gehouden. Even was het tijdperk van de smartphone ver weg en het leven eenvoudig. Even kon je zien wat we op onze weg naar voortuitgang haast zijn vergeten.

Een commercieel festijn besmeurd met politiek, doping en nationalisme. De sport eruit en presteren ten koste van alles erin, ontevreden met zilver, de olympische gedachte ver weg. Twee Amerikaanse rensters hielpen, na een val, elkaar overeind en zo werd het toch nog mooi. En Churandy Martina, net de derde plaats gemist door één honderdste seconde tekort. Of hij niet verschrikkelijk teleurgesteld was? ‘Nee’, antwoordde hij met een breed lachend, blij gezicht. ‘Fantastisch dat ik mee kon doen.’ Over 4 jaar in Tokio! Ik hoop het van harte voor hem, zelf ga ik niet. Als ik ’s avonds niet eens even het dorp in mag voor een borreltje … Ik propageer geen alcoholisme maar kan het niet gewoon weer een beetje leuk worden? Mag een atleet gewoon mens blijven? Geen instrument om ‘onze eer’ op te krikken, geen commercieel belang maar gewoon, mens.

Voor een nieuw paspoort moest ik naar Jakarta en, met alle directe vluchten vol ging dat via Yogyakarta. Geen straf, ik houd van die stad en een avond bomen met vrienden is nooit weg. De volgende morgen idioot vroeg op dus ook vroeg naar bed. Jammer, als we nog een uurtje meer hadden gehad waren de wereldproblemen ook opgelost, nu beperkten we ons tot plezier en de toestand in Yogya. Die toestand viel niet mee, de angst zit er behoorlijk in. Uitbraken van geweld en veroordeling naar de LGBT gemeenschap begin van dit jaar werden op zijn minst gedoogd door de overheid. De politie stond erbij en keek ernaar, de president zag geen prioriteit, een minister vond homo’s gevaarlijker dan een atoombom. Vrij baan voor een stel zeloten. De staat die, de verantwoordelijkheid voor vele miljoenen andersdenkenden ontkennend, de straat wil bezetten. Yogyakarta was altijd een pluriforme, multiculturele stad. Dat, in de wind die door de wereld waait, behouden wordt nog een opgave. De staat en de straat, laten we ze vooral gescheiden houden.

Lieve groet, Frank

een onverwachte foto

je ogen en je mond

de blik op ernst en ver

het haar wat korter nu en toch

geen ander beeld dan wat

verstopt is goed in zicht

ik ruik je geur nog en dat kan niet

ik hoor je stem je bent niet hier

je hebt me niet verlaten

–

de vlucht waar moed ontbrak

jouw wereld staat niet toe

vermijdt het woord veracht de daad

om diepste zijn te leven

hun zorg voor heil en toekomst

de jeugd de bloem de trots

meet met rigide maten

laat ongewenste kind’ren

dood bloeden op de weg

–

jou heb ik al vergeven

soms huil ik even

of ik vloek

Lieve Allemaal,

De Nederlander die ik ontmoet in een restaurant is in de stemming om te praten. ‘Ik ben hier voor het eerst en ik moet eerlijk zeggen, valt me niet tegen met al die moslims hier.’ ‘Voor het eerst in Indonesië’, echo ik. ‘Ja, voor het eerst in Bali, twee weken Ubud.’ ‘Weet je’, is mijn antwoord, ‘ik zie ook geen probleem met moslims hoor maar dat is dan op Java, hier in Bali zijn het over het algemeen hindoes.’ ‘Oooh’, voor hem is het duidelijk een “Aha Erlebnis”. ‘Nou ja, hoe dan ook, we hoeven geen gesodemieter toch? Ik hoop maar dat er geen aanslag komt op die gay optocht in Amsterdam.’ Dat lijkt me geen controversieel standpunt. Ik vertel hem dat ik, en waarschijnlijk iedereen, er net zo over denk. ‘Ja, dat hoop je. Weet je, nog zo’n aanslag en ik trek het niet meer. Mooi hoor, dat we wat doen voor die vluchtelingen en zo maar als we dit soort ellende krijgen dan gaat het dus niet. Sorry, terug naar huis, kan niet anders. Onze cultuur gaat er aan.’

Ik laat het gesprek maar doodbloeden want argumenten als ‘ze hebben geen huis’ of ‘de enkeling en de meerderheid’ gaan niets opleveren en emotie wordt snel ruzie. Het dilemma waar weldenkende en goedwillende mensen tegenaan knallen. Ook al hebben we ons huiswerk wel goed gedaan en begrijpen we, willen we invoelen en de waarden waar we voor zeggen te staan ook praktijk maken, dan nog steeds hebben we buitenwerk te doen. Eenvoudig bij mooi weer, juist als ze onder druk komen te staan is het onze opgave die waarden krachtig te verdedigen. Niet wegkijken, de realiteit niet anders kleuren maar ook geen mensen op grond van wat dan ook in één doos wegzetten. De weg door mezelf, de weg naar de ander: mij is nooit beloofd dat het makkelijk zou zijn, wel geleerd waarom het nodig is. Dat onze cultuur de komst van mensen die bij ons een toevlucht zoeken niet aan zou kunnen is een grove onderschatting van de kracht en intrinsieke waarde van die cultuur. De druk op onze cultuur komt van de andere kant, van hen die zeggen voor haar op te komen en ‘in hun gevecht om het behoud’, waarde na waarde overboord gooien omdat het even niet past in hun ‘strijd tegen’. Of zou het zijn in hun streven de macht te grijpen ten koste van wie dan ook?

“Het leveren van dromen aan mensen die niets of weinig hebben, is de kunst van de succesvolle volksmenner.”                                                            Ian Buruma

Langs de wegen in Indonesië staan weer de verkopers van rood witte vlaggen, wimpels en ander spul, de eerste groepen marcherende kinderen – kinderen in militaire pas met de bully van de groep bevelen krijsend voorop – zijn alweer gesignaleerd. Zeventien augustus komt eraan en dan is Indonesië 71 jaar onafhankelijk. Straks ga ik een vlag kopen die dan mooi aan de poort kan; respect voor de gastheer. Van die marcherende kinderen wordt ik niet zo blij, vooral de fanatiekelingetjes voorop geven me de kriebels. Tegelijk, het is ook wel een beetje grappig. Het ziet er zo gedisciplineerd uit en dat is zo verschrikkelijk niet Indonesisch.

Op het postkantoor ging het niet langer. In de rij staan bleek voor velen een onmogelijke opgave dus hingen er altijd wel handen of mensen naast je die ook ‘even’, terwijl jij aan de beurt was. Ze hebben er iets aan gedaan, er zijn nu nummertjes. Wat een verbetering! Vroeger stond je een minuut of tien tussen het gedrang – weliswaar met ergernis over die irritante figuren die ook even maar: tien minuten max. Nu is de druk op het personeel achter de loketten helemaal weg. Ze zitten er even, dan weer niet, maken een praatje, helpen iemand op hun gemak en zijn dan weer even achter. Om een brief of een pakketje te versturen zit je makkelijk 2 uur te wachten.

Natuurlijk, we hebben allemaal dingen waar we niet goed in zijn , zolang het ons niet ingewreven wordt willen we dat best toegeven. Van de week had het lang genoeg geduurd, ik had nog steeds geen hulp dus besloot ik – voor het eerst in bijna veertig jaar geef ik toe – zelf het huis schoon te maken. Stoffen ging goed, dweilen een stukje minder vond ik zelf ook wel maar, uiteindelijk, was ik na een volle dag zweten en ploeteren toch wel heel tevreden over mezelf. Al de volgende dag kwam er, onverwacht, alsnog een kandidaat die hier wel hulp wil zijn. Opluchting en we waren het snel eens. ‘Wanneer wil je beginnen?’ Ze keek nog eens rond. ‘Gelijk morgen maar. Weet u, het is hier zo smerig, het beste maar direct beginnen’. Kijk, ik weet best dat ik niet in alles even goed ben maar moet het nou echt …?

lieve groet, Frank

Moed betekent niet dat je nooit bang wordt. Moed betekent dat je je niet door angst laat stoppen. Iemand schreef me die woorden naar aanleiding van mijn vorige blog.

Lieve Allemaal,

Een groot schandaal in Indonesië. Tienduizenden of misschien wel honderdduizenden kinderen zijn ingeënt tegen kinderziektes met valse vaccins. Ouders dachten hun kind te beschermen en betaalden de rekening, het gebruikte product komt van een fabriekje in Java dat een water en zoutoplossing als vaccin verkocht tegen schappelijke prijzen. De etiketjes waren niet van echt te onderscheiden. Ziekenhuizen zeggen dat ze van niets wisten maar het was wel verrassend goedkoop. En hielden ze het buiten de boekhouding. Niemand weet welk kind wel en welk kind niet het echte vaccin kreeg dus ze worden allemaal opnieuw ingeënt. Niet zonder risico als dat een dubbele inenting wordt menen artsen. Het maakt me niet trots om Indonesiër te zijn zegt een vriend hier. ‘Trots’, ik denk er verder over na en vraag me af waar je eigenlijk trots op kunt zijn. In het kader van die vaccin-zwendel bedenk ik dat we wel heel blij kunnen zijn met de gezondheidszorg in Nederland en misschien is dat gelijk een sleutelwoord. Blij.

Trots, in de letterlijke betekenis – je ziet er nogal wat van, zeker de laatste dagen. Trotse Turken zwaaien door heel Europa hun vlaggen om een mislukte staatsgreep, trots om een staatsburgerschap – America First. Trots op Nederlanderschap of welke nationaliteit dan ook, trots op een goed stel hersens, trots kind te zijn uit een oud geslacht. Op de republikeinse conventie in Cleveland spreekt een meneer zijn trots uit dat hij homo is, in Amsterdam wordt de Gay Pride gehouden, hier ontmoet ik trotse hindoes zowel als trotse moslims en ik ken zat trotse christenen.

Maar is het wel zo goed als we zomaar gekregen kwalificaties hanteren als een vaandel dat we voor ons uit torsen als was het een verdienste?

Trots omdat ik Nederlander ben? Trots omdat ik homo ben? Misschien is er iets mis met me maar ik herken het niet (meer). Bij een volk, bij een groep mogen horen, je thuis voelen in een (geloofs)gemeenschap; het zijn giften van het leven waar in eerste aanleg geen eigen prestatie aan te pas kwam. En ook later, als het begrip ‘ik ben omdat wij zijn’ heeft postgevat, geldt nog steeds dat ik mee mag werken op een akker die niet door mij is aangelegd. Het vermogen van een ander te kunnen houden – gender is volstrekt irrelevant – is zeker iets om dankbaar voor te zijn maar heb ik mezelf gemaakt? De pendant van trots is een gevoel van superioriteit. Wat meer relativeren van die trots geeft ruimte aan verschillen en zet de deur open naar waardering en begrip van een ander. Een beetje meer dankbaarheid en wat minder voorstaan op wat zo maar aan kwam waaien is wel goed denk ik. Dan bewaar ik die trots wel voor die keer dat het me lukt om dat wat ik zomaar kreeg eens echt goed te gebruiken. Of voor als ik iets heel moois heb gemaakt. Hoewel, zelfs dan: helemaal uit mezelf, helemaal op eigen kracht?

Het is niet rendabel. Het gesprek gaat over windmolens, iets waar ik nauwelijks iets vanaf weet. Niettemin, rendabel? Hoezo niet rendabel? Je bouwt een molen en krijgt zonder verdere vervuiling energie, dat is een rendement zou ik denken. Is het probleem soms dat de productie van die molen meer energie opslokt dan wordt geleverd? Dat blijkt niet het geval, het is in vergelijking met andere energiebronnen duurder. Dus te duur. En dan snap ik het niet meer. We hebben energie nodig en dit vervuilt de aarde niet verder; het is schoon. Ja, maar het (vervuilend) alternatief is goedkoper. Ik zie een markt voor me met gezonde en giftige groenten. De giftige zijn fors goedkoper. Wordt dat handel?

Van het net nog deze: I’ve always assumed ironing boards were surfboards that stopped pursuing their dreams and got real jobs.

Liefs, Frank  

Moed brult niet altijd. Soms is het de zachte stem die aan het einde van de dag zegt: “Ik probeer het morgen opnieuw.                                                           (bron mij onbekend)

Lieve Allemaal,

Bovenstaand citaat, gevonden op het internet, trof me. Hard. Lastige maanden; Doni vertrok voor twee weken naar Lampung en kwam niet meer terug. Moed leek steeds minder voorhanden. Eenmaal op het spoor naar mat is weinig al genoeg de helling nog wat sneller af te gaan; de gruwelen die de wereld in ogenschijnlijk steeds sneller tempo voortbrengt doen dat werk nog een stuk grondiger. Een rapport van 2,6 miljoen woorden dat (nogmaals) aantoont dat de inval in Irak fout en illegaal was, weer honderden doden bij aanslagen in Bagdad en dan volhouden dat het er wel een betere wereld door is geworden. Zuid-Sudan met zijn honderdduizenden ontheemden viert zijn vijfde verjaardag met een aanzet naar, alweer, een burgeroorlog. Politici zoeken de macht, de bevolking betaalt met lijden en leven. Twee giftig rotte appels uit een mand waarin weinig gezond fruit te vinden is.

Geen Nina Bobo op het terras maar zoeken naar moed om alles, alles, te bevatten en die niet vinden. In het noodweer de kleine stapjes, de mensenmaat vergeten en bij al het geweld en rumoer die zachte stem niet gehoord. Ja, ik probeer het morgen opnieuw.

Vandaag weer aan een blog begonnen, ook dat kwam er bij gebrek aan zin en focus lange tijd niet van. Een kort bezoek aan Nederland om les te geven en een paar dierbaren te zien, op zich was het goed hier even weg te zijn maar: ‘je neemt jezelf mee’. Daarna ging het naar Zuid-Afrika. Een stukje van mij zal daar wel altijd blijven – je kunt Afrika verlaten, Afrika verlaat jou niet – het weerzien was goed. Tegelijkertijd, eenieder die ogen heeft om te zien kan het niet ontgaan dat de problemen niet kleiner worden. Ook daar politici die eigenbelang en zelfverrijking voor laten gaan en visioenen van beter blijken luchtkastelen. Het contrast tussen de have’s en havenots wordt groter en steeds zichtbaarder, een spanning is voelbaar.

Toch mooie dagen gehad. Drie dagen in Madikwe, een wildpark, oog in oog staan met natuur die overweldigend is en alle dagen de mensen … Geloven in de mogelijkheid van toekomst, het land schreeuwt om juist dat geloof al is dat voor massa’s mensen een schier onmogelijke opgave.

De hardheid in dit land
kan de zachtheid
niet overschreeuwen.

In zoete stemmen,
luid en vol
of fluisterzacht –
in mild gebaar
en blijde oogopslag.
Voor wie wil horen en wil zien
klinkt er van diep en ver
een roep zo oud,
steeds weer nieuw:

wij zijn broeders.

Over Nederland weer terug naar Bali. Pak Par heeft de tuin bijgehouden en zijn vrouw heeft het huis een goede beurt gegeven, alles ziet er goed uit. Wel een uitzondering dat ze dat gedaan heeft, eigenlijk heeft ze het werken opgegeven om op het kleinkind te passen. Dat kan, gezien alle schulden die het gezin intussen heeft, onmogelijk maar zo gaat het. De ceremonies intussen houden niet op, dan wordt kleinkind uitbesteed. Kleine wereld met soms grote problemen en toch redden ze het. Levensmoed is rijkelijk voorhanden, ook hier valt veel te leren. De gebeurtenissen in de grote wereld gaan veel Balinezen voorbij en soms is dat niet zo slecht.

Naar aanleiding van alle aanslagen en moordlust in naam van een god schreef Mohammed Benzakour een brief namens allah.

Allahu’akbar — jawel, ik ben groot, grandioos groot. Maar niet in de betekenis van uw guppenbrein. Ik ben groot omdat ik Alles ben. Omdat ik in alles vervat zit, in ‘t kleinste sprietje en spinnetje. Dat moest u diep nederig stemmen.

Een druppeltje maar als er nu één tot een ander inzicht komt …

Ik probeer het morgen opnieuw.

Lieve groet, Frank

Het feit dat bij thuiskomst na een reis met (te) veel goed eten en uitmuntende wijnen, de weegschaal uit de badkamer bleek gestolen moet gezien worden als een daad van liefde, geïnitieerd door de goden. Ik kan de omvang van de zaak negeren.

Intussen wrong de buitenwereld zich een weg door die paar centimeter opening en vulde al snel de hele kamer.

Lieve Allemaal,

Het is een lullig lijstje: wat borden, een paar schaaltjes en dan nog gebaksbordjes en een asbak. Ooit bracht ik een doos bonbons mee uit Brussel en onderweg naar huis meende ik dat een paar niet gemist zouden worden. Tot vier stuks kon ik herschikken, het bleef een volle doos. Na vijf stuks hielp niets meer, opeens was het een aangevreten, halflege verpakking. Zo ging het ook met het servies hier. Ik had bezoek en die stapel bordjes was opeens wel erg klein. Door de inventarisatie voor de verhuizing vanuit Afrika leek het verlies precies vast te stellen. Zelfs dat dure Wedgwood kan niet lopen en de hulp moest dus maar elders emplooi zoeken. Verlies laat zich niet uitdrukken in aantallen servies. Het was een onbeduidende druppel die de emmer, in weken waarin alles misging, wel deed overlopen. Vertrouwen in vandaag, de toekomst en vooral in mensen; zonder zal het niet gaan maar bij genoeg teleurstelling is het hard werken om een loerend “vertrouwen weg” te pareren. Niets nieuws, voor niemand van ons denk ik, er moet gewoon aan gewerkt worden.

‘Wie een waarom heeft om voor te leven, verdraagt vrijwel elk hoe,’ zo omschreef een Duitse vrouw achteraf haar gevoel van ‘ernstige kalmte’ toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Blijkbaar vroegen weinigen zich af of het hoe zich verdroeg met het zoeken naar een betere wereld. Welke vormen het hoe toen heeft aangenomen weten we; op 4 mei stonden we weer stil om de immense prijs die betaald is door slachtoffers en hen die het tij deden keren te gedenken, op 5 mei vierden we onze vrijheid.

Die vrijheid is bevochten vanuit een verlangen naar een betere wereld, een vrijheid met bloed betaald,  ook om een eeuwenoude morele beschaving overeind te houden en te versterken. Recent lijkt vrijheid zich versmald te hebben tot vrijheid van meningsuiting. Geen zinnig mens zou eraan willen tornen en dat het soms tot het kwetsen van anderen leidt is onvermijdelijk. Ik ken mensen die al gekwetst zijn als je hun stropdas niet mooi vindt. Als intussen gekwetst wordt, gewoon, omdat het mag***, schieten we dan ons doel niet voorbij? Als satire vervalt tot het onvolwassen gebral van een kind dat pas vieze woordjes heeft geleerd, mag ik dan mijn vrijheid nemen om het een gebrek aan vakmanschap, een onzinnig zwaktebod te vinden? Is het okay als ik vind dat de bizarre vergroving in het publieke debat bruggen bouwen en oplossingen zoeken om het samen te doen alleen maar in de weg zit? Ik weet het, ook bruggen bouwen is hier en daar uit de mode maar toch, we zullen het echt samen moeten doen. Anders dan toen is er die vrijheid (van meningsuiting). Niets aan veranderen, voor niemand. Maar ook (heel) anders dan toen: wij mogen voortbouwen aan een duur gekochte vrijheid. Mensen en groepen uitsluiten zet deuren open naar de hel, inclusief denken vraagt het begrip dat beschaving in zich draagt. (Beschaving is ook zelfcensuur, meent A. Grunberg.) Betrokkenheid bij en boosheid over alle onrecht in de wereld vraagt om reactie, die reactie zal zich moeten verdragen met de doelstelling om niet contraproductief te zijn.

In Bali is het regenseizoen nu wel voorbij en zie, maandenlang nauwelijks regen en nu haast elke dag. Er zijn weinig toeristen want geen seizoen en iedereen klaagt, de bouw van nog meer huizen voor de verhuur gaat onverminderd door. Veel commotie over Uber, het moderne wonder waarbij Uber veel geld verdient, de chauffeurs een beter inkomen krijgen en de klant goedkoper af is. Als Neelie of dat gedroste kamerlid de Liefde tijd hebben moeten ze het hier maar eens uit komen leggen. Vooralsnog sympathiseer ik toch met de groep ongeregeld die zich hier chauffeur noemt. Het is een rommeltje en er zal veel verbeterd moeten worden – misschien dat de druk die nu ontstaan is tot iets leidt – maar intussen wens ik ze niet toe de volgende slaaf van een grootbedrijf te worden.

Dat laatste stukje loop ik wel, zei mijn vader wel eens. Hij behoorde dan ook niet tot de koninklijke familie van Ubud. Deze week was het weer zover, een prins, een jongen nog, was overleden. De crematie was er niet minder om. Ubud was een toneel waaraan duizenden zich vergaapten. Voor westerlingen is de onmiskenbare feeststemming lastig te begrijpen maar het schouwspel maakt veel goed.

Veel liefs, Frank

*** Hoe anders moet ik een recente ‘cartoon’ in Charlie Hebdo zien waarin Stromae figureert met de titel van een van zijn songs: Papa waar ben je? De lichaamsdelen vliegen in het rond en het antwoord komt van vele kanten. Hoe is dat voor Stromae wiens vader in Angola in stukken werd gehakt?

Voor wie meer wil zien van die crematie: https://www.youtube.com/watch?v=4bzmB500BQs

Lieve Allemaal,

Gruwelijke aanslagen in Brussel en, nauwelijks in het centrum van de aandacht, op heel veel andere plaatsen. De stad Brussel ken ik redelijk, in Lahore was ik nog nooit. Maar het is daar dat eergisteren 75 mensen de dood vonden bij, alweer, een aanslag. De lijst van getroffen landen is lang en ik heb moeite het verschil te zien, teveel een wereldburger geworden misschien. Het argument van de buurman die nu eenmaal dichterbij is begrijp ik maar het gaat hier niet op, ook de slachtoffers in Brussel ken ik niet persoonlijk. Alle veroordelingen van de aanslagen, in feite een “ik ben tegen het vermoorden van onschuldigen”, komen me de strot uit. Mag ik anders verwachten soms? Om wat gebeurt te beschrijven is één zin voldoende: medemensen vonden de dood. Het blijft aan ieder van ons om, voorbij de haat en woede, het tij te keren. Een vlag over je profielfoto op Facebook helpt niet, bruggen bouwen met liefde voor mensen, daar gaat het om. En dat gebeurt gewoon in het leven van alle dag.

In Bali schrijven we intussen het jaar 1938. Het was Nyepi, Balinees Nieuwjaar. Het eiland was gesloten, vliegveld, havens, winkels; alles dicht. Kon ook niet anders want niemand mocht het huis verlaten. (Om zeker te stellen dat niemand stiekem geld uit de ATM ging halen – hoezo, waarvoor? – waren die de dag tevoren al uitgeschakeld.) Er werd geen licht gemaakt, geen muziek, niks gekookt waar luchtjes afkomen; we waren er even niet. De hoop was dat de slechte geesten inzien dat hier nog langer ronddolen zinloos zou zijn. Tja, als dat eens kon …

Zonder veel ruchtbaarheid gaf Hollande het hoogst mogelijke eerbewijs aan de kroonprins van Saoedi Arabië: het legion d’Honneur. De teller stond vorige week op 70 onthoofdingen dit jaar alleen al en talloze doden in Jemen als gevolg van bombardementen door datzelfde Saoedi Arabië maar, ze nemen veel wapens af, ze zijn een goede klant. Ik heb zo’n lintje niet en ga het zeker niet krijgen maar als ik het had lag het intussen bij Hollande in de brievenbus. In flarden, zonder dank. De VS presteert het om in Cuba nog eens te protesteren tegen het feit dat er politieke gevangen zijn. Niet onwaar maar hoe denk je in godsnaam enige geloofwaardigheid te hebben met het bezette stukje Cuba dat Guantanomo Bay heet onder je controle? Teveel voorbeelden voorhanden van waar het allemaal niet klopt, eindeloos gemekker over een wegvallend vertrouwen in de politiek waar intussen betrouwbaarheid veelal als een optie wordt gezien die bij voldoende rookgordijn niet ingezet hoeft te worden.

1938 in Bali, kijkend naar de situatie in de wereld zou je je zomaar kunnen denken dat de dertiger jaren sowieso terug zijn. Aanstormende (blonde) idioten te veel en massa’s verdoolden die zich belazerd voelen en ‘dus’ een gek die veel beloofd en zich afzet tegen alles wel willen volgen. De boodschap is er een van haat en waanzin maar alles beter dan schijnen velen ook nu te denken. Het midden zwijgt vaak en gaat feiten zowel als oplossingen uit de weg omdat ze ‘slecht verkopen’, ‘te kostbaar zijn’ of ‘kiezers gaan kosten’. De kiezer inschattend als op zijn minst slecht van geheugen worden spelletjes gespeeld en krijgen de uitersten, met een grofheid die er niet omheen draait, een kans en heft datzelfde midden zichzelf op. Niet als wij het niet willen zou ik denken! Het verschil maken is een opgave die ons elke dag ten deel valt.

De nieuwe studio, eigenlijk een uitbreiding, is klaar. Het is nogal een proces geweest. Begin december zou er een begin gemaakt worden maar er was een veelheid aan ceremonies op komst dus vandaar. Volgens Doni staat Bali voor Banyak Libur (veel vakantie). Jawa staat dan voor Jaga Warung (op de winkel passen) en zo heeft hij er nog wel een paar. Maar goed, het is mooi geworden, onze werkruimte is veel groter en de oven staat nu een lekker eindje weg van de snijtafel zodat we, zonder weg te smelten, door kunnen werken. Bij de huidige hitte in Bali zeker geen luxe. Er is bergruimte, alles is veel overzichtelijker, we zijn er blij mee. Tegelijk is de hele tuin aangepakt. Ik ben geen tuinman en Doni, je kunt niet alles hebben, ook al niet dus buiten water geven gebeurde er niet veel. En dat is hier geen slim plan. De man die hier de boel heeft bijgewerkt heeft een kleine container groen weggesneden en nog steeds is het vol. Nu zien dat we iemand vinden om het bij te houden.

Iemand in Hong Kong koopt een handtasje van Hermès voor 220.000 dollar, Bugatti heeft een nieuw model auto voor 3 miljoen euro, een winkel in de PC in Amsterdam verkoopt jassen vanaf 100.000 en schoenen vanaf 40.000 euro. Die 1% die de helft van alles in de wereld bezit heeft het moeilijk, het wordt steeds lastiger je te onderscheiden als je alleen je geld in kan zetten. Indonesië is (nog) vol van handwerk. Batik, zilversmeden, houtsnijders en beeldhouwers; zomaar een paar voorbeelden en het is niet alleen voor export, de beste resultaten gaan vaak naar lokale bevolking. De gemiddelde Indonesiër heeft er oog voor en, inderdaad, zo kan eerlijke kwaliteit ook een element van status bevatten. Toch ligt mijn sympathie daar: eerlijk werk met zorg en aandacht voor detail: vakmanschap dat anders is dan een kreet van een marketingbureau. Buitendien komt de opbrengst ten goede aan de werkers. Dat internationale merkencircus dat, helaas, ook hier steeds meer voet aan de grond krijgt; we doen er goed aan er hartelijk om te lachen, ook uit therapeutisch oogpunt voor de verdoolden die erin stinken.

Wij doen ons best wat mooie producten te maken die met aandacht en liefde gemaakt zijn, we denken dat daar toekomst is. Het gaat goed, we werken er flink aan en hebben er plezier in.
’s Avonds een filmpje, wat muziek en een glaasje arak, soms kijken en luisteren we naar Nina Bobo. Een onzinnig slaapliedje dat beloofd dat de muggen gaan bijten als je niet gaat slapen. Mooie onzin die herinnerd aan toen, toen de wereld nog klein was.

Voor als je zin hebt: https://www.youtube.com/watch?v=VQAg_oXuXt0&spfreload=10

Veel liefs, Frank

Dat weer wel: het water in het zwembad wil maar niet echt warm worden. Het blijft steken op 30 tot 31 graden. Bali is ook wel veel afzien.

Lieve Allemaal,

Waarom een nieuwe blog elke keer zo lang op zich laat wachten weet ik zelf ook niet precies. Soms gaat er een de prullenbak in – te negatief – maar verder lijkt er vaak niet veel te schrijven. Het gaat goed en alles loopt. In de studio wordt hard gewerkt aan een collectie sieraden en ook dat gaat prima. Binnenkort meer daarover. In deze blog vast wat foto’s.

Een week geleden nog schreef ik aan een vriendin dat het allemaal wel meeviel, de laatste dagen komen opeens allerlei berichten los die zorgwekkend zijn. In wat misschien een poging is van politici om de aandacht af te leiden van een aanval op de KPK, de commissie die corruptie moet bestrijden, is er een focus op LGBT mensen. Soms haast grappig, vaker schokkend, nooit positief.

Kinderen die teveel instant noedels eten lopen grote kans homo te worden en homo’s zijn een groter gevaar voor het land dan kernwapens. Wijsheid van respectievelijk de burgemeester van Tanggerang en de minister van defensie. Na hun opname in een inrichting zou je meelijdend kunnen glimlachen; arme verwarde mensen. Maar dat gebeurde dus niet, brede instemming was hun deel.

De vereniging van psychologen en psychiaters in dit land heeft, nostalgisch veertig jaar terug in de tijd, homoseksualiteit tot een officiële geestelijke afwijking verklaart. Het is wel te genezen … zeggen ze.

Gisteren werd een Islamitische(!) school voor transgenders in Yogyakarta door de autoriteiten gesloten nadat de FJI, een groep extremisten, ze eerder al had ‘bezocht’ en bedreigd. De leider van de groep meldt dat ze weer naar school kunnen als ze het transgender opgeven en berouw tonen. ‘Tot dan worden hun gebeden niet verhoord’, meldde de man, overtuigd namens god te spreken.

Een (kleine) demonstratie van LGBT in Yogyakarta werd gisteren verboden met hetzelfde argument dat gebruikt wordt om alles wat onwelgevallig is, inclusief reeds lang bestaande (christelijke) kerken, te verbieden: geen permit of een bedreiging van de openbare orde.

De censor slaat intussen hard toe; mannen in vrouwenkleren, homo-taal (???) en vrouwelijke gebaartjes op televisie zijn vanaf nu verboden. Om verdere besmetting te voorkomen mogen emoji’s, kleine pixel dingen op social media, die twee jongens of twee meisjes verbeelden ook niet meer. Ook regenboogkleuren op emoji’s zijn vanaf nu taboe. Bye bye mrs. Doubtfire, bye bye Tootsie, dag Arch Tutu met je regenboognatie, waar ben je mee bezig? (Het bizarre gebruik binnen het ApGen om kinderen te dopen met water uit een schaal met regenboogkleuren laat ik maar even onbesproken.)

Nee, we hebben er (nog) geen last van en mijn televisieoptredens liepen toch al terug maar niettemin … het is feitelijk geen grapje. Voor wie denkt de ‘daders’ uitsluitend in een bepaalde richting te moeten zoeken; deze week kwamen vier kerkelijke organisaties met het voorstel alle hulp c.q. tolerantie van LGBT ([zelf]hulp)groepen te verbieden. De katholieke bisschoppenconferentie van Indonesië was daar één van.

De stilte, de gelatenheid (en al te vaak instemming) waarmee dit alles in het land ontvangen wordt stelt niet gerust, de ‘meegaandheid’ van de overheid als het fanatici betreft is schokkend. In dezelfde mood worden alle red light districts gesloten en afgebroken. Hebben we ook geen prostitutie meer. Opgelost.

Een volk dat voor tirannen zwicht zal meer dan lijf en goed verliezen, dan dooft het licht.”

Nee, ik denk ook niet dat de president hier dat monument of Van Randwijk kent.

Bas Heijne schreef vandaag: “Je kunt geen humane politiek voeren zonder humaan te zijn”. Het sloeg op Nederland natuurlijk, op het wegzetten door PVV en PVVlight van de kinderombudsman die, hoeder van de rechten van het kind, tot voor die partijen ongewenste conclusies kwam. Het had ook een terechtwijzing aan Indonesië kunnen zijn, of aan zoveel landen. Eigenbelang en zelfzucht verkleed als compassie, misschien wel gevaarlijker dan het grove ontkennen van de waarde en het belang van medemenselijkheid. De Trumps en Wildersen van deze wereld vinden helaas voldoende adepten maar ieder die naar zijn of haar hart luistert en oren heeft om te horen wat die fanatici nu eigenlijk zeggen voelt dat er iets niet goed zit. Het is het “opvang in de regio” maar daar niet voldoende middelen voor beschikbaar maken, het met allerhande argumenten kleinschalige opvang onmogelijk verklaren terwijl het er eigenlijk om gaat te ontmoedigen, het “we doen al zo ons best” maar asielzoekers wel vertellen dat ze 22 maanden uit hun neus moeten gaan eten en niets, niets mogen ondernemen, het is die versluierende manier van communiceren die de meeste slachtoffers maakt. Ook hier in Indonesië worden die maatregelen tegen LGBT natuurlijk genomen in het belang van die LGBT. “We moeten ze helpen en doen dat het beste door het te verbieden.” Aldus ook de katholieke kerk hier.

En die KPK? Die slaan ze de laatste tanden nog wel uit de mond. Het vraagt wat planning, wat tact, een beetje rookgordijn en een goede timing maar dan lukt het. Hoe zou je anders je weg naar het parlement kunnen kopen? Hoe moet het als je je investering niet meer terug kunt halen via smeergeld?

Doni is voor twee weken in Lampung, ik kan me dus een beetje eenzaam op zitten winden over van alles. Gisteren vertrouwde Zoef het niet meer en ging, dat heeft hij nog nooit gedaan, naar de slaapkamer en sprong op het (hoge) bed. Maar zelfs hij moest, na flink door de lakens gewoeld te hebben, teleurgesteld toegeven, hij was er echt niet. Samen missen we hem.

Lieve groet, Frank

Vergeven is de deur van het slot halen om tot de ontdekking te komen dat jij zelf de gevangene was. *

Lieve Allemaal,

Het gesprek van de dag in Indonesië was voor even de aanslag in Jakarta, het nieuws en de sociale media waren er vol van. Elk bericht vergezeld van #kamitidaktakut – wij zijn niet bang. Misschien kun je wat vraagtekens hebben over de werkelijke gevoelens van mensen die schreeuwen niet bang te zijn; Indonesië sprak zich in overweldigende meerderheid uit tegen terrorisme en het fanatisme waaruit het voortkomt. Het zou Indonesië niet zijn als niet bijzaken nog meer aandacht kregen. #polisigantengsarinah. Heb jij die agent gezien, die knappe agent bij Sarinah? Die schoenen, die schoenen kosten 8 miljoen! (meer dan een dik maandsalaris). En die rugzak, weet jij wat zo’n rugzakje kost? Nog meer!

Maar: “Kami tidak takut”. Wij zijn niet bang; elkaar sterken in een positieve levenshouding.

De wereld, inclusief Nederland, kan er wel wat van gebruiken. Dat de media vooral berichten over wat niet goed gaat is, tot op zekere hoogte, begrijpelijk; het is hun taak ook. Dat politici hun uitspraken en handelen goeddeels baseren op de geluiden die een luidruchtige minderheid produceert begrijp ik niet. Democratie betekent niet dat een ongefundeerde schreeuwpartij evenveel waard is als een weloverwogen, gefundeerd oordeel, democratie is zeker begrip vóór maar geen legalisatie ván onderbuikgevoelens. Een land besturen betekende om vanuit eigen betrouwbaarheid en rechtschapenheid, een op moraal en weldenkendheid gebaseerde politiek te voeren. Met de kamerleden en bestuurders die, intussen losgezongen van de werkelijkheid aan de basis, eerst en vooral hun eigen (partij)belang nastreven zal het niet lukken. Dan maar een PVV light te worden is geen oplossing. Verkwanselen van eigen overtuiging is ultieme onbetrouwbaarheid. Dat doen en vertrouwen vragen is gelijk aan kiezers doorsturen naar de fanaticus die wel meent wat hij zegt. De tweedeling die lijkt ontstaan is nog steeds relatief, ook nu gaan in de peilingen meer dan honderd zetels niet naar de handelaar in angst. De koopman die bang en in paniek compassie, verbondenheid en respect inruilt voor een schijnzekerheid die niets anders is dan een leeg bestaan ontdaan van menselijkheid is nog steeds in de minderheid. Zet in op de stille meerderheid die verbondenheid wel hoog in het vaandel heeft! Kami tidak takut.

Economische tweedeling is niet relatief te noemen. De 62 rijkste mensen op deze aardbol bezitten evenveel als de 3,6 miljard armste bewoners meldt Oxfam. (NRC zoekt het uit en komt tot de conclusie dat die bewering grotendeels onwaar is; het gaat om minstens 78 mensen. Nou NRC: da’s een reuzenverschil!) Hoe die rijken ermee kunnen leven is me niet duidelijk, hoe het bewondering kan opwekken nog minder. De man die een appartement volgestouwd met oude kranten bewoont wordt voor gek versleten, de vrouw die 40 katten houdt op haar eenkamerwoning heet niet goed snik. De man of vrouw die de zin van het leven vindt in het, ten koste van velen, immer vergroten van een berg geld die sowieso niet op te krijgen is heet een role-model. Er is een dodelijke tendens om alles in winst of verlies uit te drukken. We hebben een regering – ik verdenk ze ervan de ze de vraag hoeveel twee plus twee is zullen beantwoorden met de tegenvraag of het hier inkoop of verkoop betreft – die niet anders doet en met die instelling komt elke soort van hulp aan een ander in het gedrang. Zie hoe ontwikkelingshulp uitgekleed wordt, nu weer door oneigenlijk uitgaven aan dat reeds gekrompen budget toe te schrijven. Ik hoop op moed en consequentheid van hen die beter te bieden hebben dan de armoe van de calculator, die weten dat het geluk van elk van ons basis heeft in verbondenheid.                                                     Kami tidak takut.

In Bali bleef de regen maar uit. Zolang ik terug was nog geen druppel gevallen en het werd zorgelijk. Hier en daar vielen waterputten droog en het land schreeuwde om regen. “El Ninjo” roepen is dan leuk maar natuurlijk geen echte verklaring, die hebben de Balinezen zelf gezocht, en gevonden! Het komt door de lasers. Een aantal disco’s en barretjes, meest in het zuiden maar een paar ook hier in de buurt, schijnen ’s avonds met een fel licht, laser zeggen de mensen, in de lucht. Het schijnt feestelijk te zijn en het trekt klanten. En daar komt het dus van, of beter, daar komt het niet van – geen regen. Dat licht maakt de wolken kapot, een kapotte wolk is geen regenwolk en zo zit dat. En toen brandde er een barretje van een Jakartaan ‘spontaan’ af; wilde niet luisteren en weg bar, weg laser. De goden hielpen ook mee. Een lasser – geen laser dus: lasser – in een resort vlakbij maakte een foutje en een deel van het resort ging in vlammen verloren. Van daaruit voorlopig lasser noch laser. En zie, reeds gisteren begon het spontaan te plenzen. De geboorte van een mythe.

Het was wel een goede maand. Na elf jaar dit keer nauwelijks nachtmerries en als het al een keer mis ging was er nabijheid die geruststelling, troost en morgen is. Het gaat goed, het gaat ons goed! We waren kort in Yogyakarta om de bestelde slijpmachine te bekijken; beetje teleurstellend want er moeten echt een paar zaken aan veranderd worden, vooral de motor is niet sterk genoeg. Maar de leverancier moppert niet, gaat het aanpassen, begrijpt het probleem. Alleen wel binnenkort weer naar Java voor controle … De machine naar Bali laten sturen zonder zeker te weten dat het allemaal werkt is geen goed plan. We zijn druk met het ontwikkelen van een collectie voor Studio Ilham. Binnenkort foto’s van nieuwe producten, we hebben er veel vertrouwen in. Kami tidak takut.

Veel liefs, Frank

*Citaat; bron onbekend.

Lieve Allemaal,

Een uurtje terug in Bali en daar was het nieuwe jaar. Een deur ging open: komt u binnen, welkom, u bent in 2016. Voor de Balinezen stelt het allemaal niet veel voor, zij hebben een andere jaartelling en een andere nieuwjaarsdag en leven, in ieder geval ten dele denk ik soms, in een andere tijd. Vuurwerk was weer er wél, daaraan meedoen is blijkbaar leuk en spannend. En ja, ook hier hadden ziekenhuizen, vooral oogartsen, een druk begin van het nieuwe jaar. Na een klein uurtje was het knallen voorbij. Geen 65 miljoen verschoten maar toch een aanzienlijk bedrag in rook (en ellende) opgegaan.. De malle rode puntmutsen van de medewerkers in de supermarkt heb ik mooi gemist, de kerstmuziek zal ook na vandaag nog wel even doorgaan. Het schijnt een feestmaand te zijn voor die bule’s (witten) dus ieder die ik ken wenst me ‘Merry Christmas and a Happy New Year’.

Bali is even zonder regen, het regenseizoen lijkt er mee gestopt, het is heet, de luchtvochtigheid is hoog met maar af en toe een klein regenbuitje. De stortbuien die bij het seizoen horen blijven al een tijdje uit hoor ik. Ik ben niet zo van regen maar ik hoop toch dat het tijdelijk is want water is hard nodig; een regenseizoen van een paar weken is niks waard, gooit er met de pet naar. De rijst hiervoor staat er mooi bij maar voor mijn vertrek was de oogst van vele tientallen hectaren elders op het eiland mislukt door gebrek aan water.

Ik heb last van jetlag, moe op de dag en dan ’s avonds niet in slaap kunnen komen. Het is januari ook. Zo’n nieuw, nog leeg jaar geeft mij altijd een wat katterig gevoel en bepaalde data maken het niet makkelijker. Domme onzin want wat is een datum; niettemin, zo gaat het. Toch heb ik goede hoop dat de slapeloosheid en nachtmerries die al jaren vooral deze maand bemoeilijken uit blijven. Doni komt vandaag terug uit Lampung. Ergens las ik: ‘Als het leven een deur voor je dichtgooit moet je die weer open doen. Het is een deur, zo werkt dat.’ Het is de vraag of je het moet willen maar ook: ‘is het wel zo?’ In de regel niet denk ik. Meestal is dat overkomelijk, soms niet of nauwelijks. Volgens mijn vader ging in zo’n geval wel een andere deur open. Ook dat is maar ten dele waar. Deuren gaan, buiten die naar een nieuwe dag of een nieuw jaar, nu eenmaal niet vanzelf open, daar is een handeling voor nodig. Actie van onszelf of, anders blijft vaak die deur gesloten, actie van een ander. Van mij bijvoorbeeld.

A Palestinian boy sleeps on a mattress inside the remains of his family’s house.

De schreeuwende minderheid die denkt dat de ander het zonder ons kan maar die zelf, zonder daar een moment bij na te denken, fluitend of joelend op de schouders van groten staat en alle verworvenheden als vanzelfsprekendheden binnenhaalt; ik word er soms wat moe van. In Ede werden door vrijwilligers (gratis) zwemlessen georganiseerd voor vluchtelingen en klanten van de voedselbank. Er kwam een ingezonden brief van iemand die verongelijkt is, hij heeft vier kinderen en voor hen moest hij voor dat soort zaken betalen. Hij dreigde met ongeregeldheden. Eén ingezonden brief van iemand , tientallen vrijwilligers die graag wilden helpen. De zwemlessen werden door het COA afgelast. De schreeuwende minderheid kreeg niet voor het eerst haar zin. H. Roland Holst schreef over de zachte krachten die uiteindelijk zullen winnen. Daar geloof ik in – ik kies ervoor daarin te blijven geloven – en niet graag zou ik tot een schreeuwende minderheid óf meerderheid behoren. Tegelijk denk ik dat we het ‘zachte’ van die krachten niet op moeten vatten als in stil en zwijgen. Iemand moet die deur naar beter open doen. We hoeven de waanzin niet als normaal te laten passeren, een ander geluid, in wat we zeggen en wat we doen, is hard nodig. En dan maar gelijk er wél respect en wél begrip bij tonen. De deuren en ramen van ons huis maar open zetten en laten zien dat het anders en beter kan. Gewoon, doen. Ik wens jullie allemaal van harte een mooi jaar toe.

Liefs, Frank

Lieve Allemaal,

Weer in Afrika. Zuid-Afrika was in paniek afgelopen week; een nieuw benoemde minister van financiën (de vorige wilde niet meegaan in het onverantwoord uitgeven dat de president voorstond) was onbekend, niet kundig en kreeg zo weinig vertrouwen dat de rand in elkaar stortte en de president wel gedwongen was hem na vier dagen alweer te vervangen. Het hielp: een beetje. Nu draait de partij politieke machine op volle toeren om een en ander te verkopen als een staaltje staatsmanschap; de president die luistert naar het volk. Ook hier is (wan)beleid verkopen als iets moois een trend, over de inhoud hoeven we het niet te hebben. Of zoals een Nederlands commentator schreef naar aanleiding van een debat in de kamer: het maakt niet meer uit dat het dak niet waterdicht is zolang de redenering waarom het dak niet waterdicht is maar waterdicht is.

Nog twee dagen en het is kerst. Temperaturen tussen de 33 en 40 graden, de zon brandt op het land, de gewenste regen blijft vooralsnog uit. Hier geen donkere dagen voor kerstmis, van de natuur geen hint naar geboorte van licht. Alleen de overvolle shopping malls met feestverlichting, bevolkt door geïrriteerd rennende mensen die overvolle karren voortduwen, wijzen erop dat er iets te gebeuren staat en verder?

In dit land is veel, elke dag, dat laat zien dat licht, vooreerst in eigen denken, broodnodig is. T. was een halve dag onderweg om mij te ontmoeten in Magaliesburg. Veel te laat kwam hij aan in het restaurant waar we hadden afgesproken, omdat hij ruzie met de chauffeur van het openbaar vervoer had gemaakt werd hij verwezen naar een volgende bus. Hij sleepte een flinke koffer met zich mee want hij wilde ’s avonds door naar de Oostkaap, naar zijn moeder. Mij wilde hij, ondanks of dankzij ons verleden vol moeilijkheden, spreken over problemen waar hij mee kampt. En om raad, hoe nu verder? En zijn moeder wordt oud, vertrouwen in de toekomst is weg, onrealistische ideeën over wat hij kan gaan doen; hij huilt. Meer dan twintig jaar nu heeft formeel iedereen in dit land gelijke kansen; het is veelal nog steeds een droom. Gebrek aan kennis en opleiding alom; alleen de ‘juiste’ huidskleur kan dan een beetje helpen hoewel ook veel witte mensen het water aan de lippen staat. Hun begrijpelijke zorg en boosheid vertaalt zich nogal eens in haat; Geldermalsen, Dordrecht en Pannerden zijn ook hier niet ver weg. Meer dan twintig jaar is apartheid officieel voorbij; in veel gesprekken die ik heb met witte gasten hier op de farm druipen discriminatie en vooroordeel tussen de woorden door, alles gebed in een onverzoenlijk star wij en zij denken. De meesten zwarten zijn er stil over – moeten ook vaak wel in hun afhankelijkheid van blanke werkgevers – het feit dat nogal wat politici telkens weer en met succes de rassenkaart spelen doet vermoeden dat het bij hen niet anders is. Wij en zij denken; bedreiging van ons geluk én dat van anderen maar leg dat maar eens uit aan de haatzaaiers van deze wereld, blond of anderszins. Een kerst lost het niet op en toch, licht brengen waar mogelijk is een begin. Buiten de zon en een ietsepietsie van maan en sterren zijn wij het enige licht waarin is voorzien.

Dat Kerst, opnieuw, een vieren mag zijn van een licht dat vanuit onszelf naar anderen kan schijnen. Dat we in het nieuwe jaar de moed en de kracht vinden om een verschil te maken, waar we kunnen, waar dat nodig is. Dat we, ongeacht onze overtuigingen, licht kunnen brengen in duisternis.

Ik wens jullie allen een mooi Kerstfeest en een gelukkig Nieuw Jaar.

Veel liefs, Frank