“Hoop is de droom van de wakkere mens.”   Aristoteles

Lieve Allemaal

Gisteren was het Saraswati, de (feest)dag van het boek, de dag van de kennis. Het is vanuit de overtuiging hier niet toegestaan op die dag een boek of krant te lezen; bij de meeste Balinezen waren echter geen ontwenningsverschijnselen te verwachten. Het is een beetje een voorschrift als ‘vandaag niet van het dak afspringen’, die aandrang is er nauwelijks. Als ik ’s avonds ga eten en voor de wachttijd een boek meeneem informeert de staf bezorgd of in nu nog steeds zit te werken. Mijn, zeker niet overdreven, boekenkasten roepen hier verbazing en ongeloof op – allemaal gelezen? En ik zie ze denken ‘die werkt zich nog eens dood’.

Wie weet… De leescultuur hier mag best een beetje meer ontwikkeld worden maar misschien overdrijf ik het wel. Teveel bijhouden waar ik niets aan kan veranderen, teveel bijhouden dat mij, op zijn minst voor enige tijd, wel veranderd – en niet altijd ten goede. De zin van lezen mag dan zijn dat het iets in je te weeg brengt – dat mag ook positief zijn vertel ik mezelf. De mij aangeraden “portie gezonde onverschilligheid” werkt niet, kan ook niet werken lijkt me. Niet als je van mensen houdt. Aanpassing van mijn leesdieet en vooral het zwaartepunt niet alleen op het slechte nieuws leggen moet het oplossen. Het is wat zoeken in kranten, wat niet goed gaat is (te) makkelijk te vinden maar dat de focus daar ligt bewijst dat het nog steeds om het ongewone gaat. Onder de verschrikkingen ligt vaak moois verborgen. Het gruwelijk lot van Alan Henning is een van die berichten die het somberste in een mens wakker roepen en toch… er is een andere kant aan het verhaal. De kant van het verhaal dat vertelt van de man die uit de goedheid van zijn hart mensen wilde helpen en daar gevaarlijke missies naar Syrië voor overhad. Hij zaaide liefde en ik ben overtuigd dat zijn werken ook vruchten draagt. Niet aan de paniek en haat die sommige bronnen propageren meedoen, op zoek naar mooie berichten heb ik deze foto voor nu als screensaver ingesteld.

Dit is Patrick uit Liberia en hij is genezen van ebola, hij heeft een certificaat om het te bewijzen. Hij was patiënt van de moedige mensen van Artsen zonder Grenzen en de blijheid op zijn gezicht – ‘zo veel gezien’ staat er ook op te lezen – haalt alle cynisme van ‘het helpt toch niet en het is hopeloos’ onderuit.

Het helpt toch niet, te makkelijk maar aangenomen of is het een uitvlucht om niet aan het werk te hoeven? W. kwam een maaltijd met gele rijst brengen en had een klachtentirade paraat over Balinese mannen. Gisteren om vier uur op om offertjes te maken en vervolgens onderweg naar verschillende tempels en ceremonies. Intussen wel zorgen dat er ontbijt klaarstaat. ’s Middags doodmoe in slaap gevallen en van haar man op haar kop gekregen omdat ze een werkhuis was vergeten en dus inkomsten misliep. Vandaag, de dag na de feestdag, de gele rijst (feest) maaltijden koken; weer om vier uur op. En intussen, klaagt ze, staat haar man om acht uur op en drinkt zijn koffie die zij dan wel tussendoor moet maken. “Toch zullen de vrouwen er zelf verandering in moeten brengen” zeg ik. “Gewoon niet meer doen.” En ik vertel van de veranderingen die de afgelopen decennia in het westen plaatsvonden. Mannen achter de stofzuiger of de kinderwagen, echtgenoten in de keuken. Ik weet ook wel dat er nog veel te doen is maar dat we onderweg zijn komt wel door moedige vrouwen (en soms mannen) die zich niet het bos in lieten sturen met ‘het helpt toch niet’. Dat mijn moeder pas vijf jaar na mijn geboorte (!) eindelijk ook handelingsbekwaam werd geacht kwam niet uit de lucht vallen. Het vrouwenkiesrecht evenmin. W. antwoord met de variant ‘er verandert toch niets’, tegelijk zie ik dat ze nu ook zekerheid heeft over wat ze al vermoedde: die westerlingen zijn volkomen gek. En toch is gemopper als dat van vanmorgen een begin; de hoop niet verliezen, nog een beetje moed verzamelen en het gaat verder op (een lange) weg.

En de alamanda staat in bloei, nu echt. Die struik is al twee jaar lang aan het groeien maar hoewel ze overal vol bloemen zitten bleef het in mijn tuin bij groen. Een paar keer meende ik tijdens het zwemmen de gele bloemen te ontwaren maar als ik dan na het zwemmen de bril weer op had bleken het gele bladeren. En nu zijn ze er dus, nog niet genoeg om gelijk een bloemenzaak op te zetten maar het begin is er. Ook bij struiken geldt blijkbaar dat ze zich niet allemaal in hetzelfde tempo ontwikkelen en dat ie nou net in mijn tuin wat traag is…, baas en hond gaan ook op elkaar lijken zeggen ze.

Veel liefs, Frank

Misschien is er in een land, waar de (milde) aanpassing van een paar sinterklaasliedjes meer commotie oplevert dan een compleet nieuwe vertaling van de bijbel, iets aan de hand.

Lieve Allemaal

Morgen begint de week tegen de eenzaamheid. Onderstaande foto is voor mij een beeld hoe eenzaamheid er uit ziet. Een vrouw, mogelijk besmet met ebola, wordt in quarantaine gebracht. Nog even lopen er mensen met haar mee, al behorend tot “de anderen”, door hun kleding haast ontmenselijkt; in een paar ogenblikken zijn ook zij weg. Het buitengesloten worden van een groep of gemeenschap – in het geval van de foto triest makend maar onvermijdelijk – gebeurt dagelijks, onder allerlei omstandigheden. Het beeld is vaak niet zo duidelijk als op deze foto, de gevoelens zijn niet anders.

Er bestaan nogal wat dagen en weken om aandacht te richten op doelstellingen of problemen die opgelost moeten worden. In een poging om wat leidraad te geven is het instellen van een dag of een week voor een nobel idee zo ongeveer het enige wat onze seculiere overheden kunnen. Wat eens het terrein was van, intussen deels leeggelopen, kerken wordt niet geclaimd. Ieder mens heeft, en gelukkig maar, de vrijheid zelf te kiezen. In het meegaan met de wind van “je mag alles zeggen wat je wilt en wijs elke, ook gefundeerde, autoriteit bij voorbaat af” zadelt een mens zich niet alleen op met de taak het maar helemaal zelf uit te zoeken maar ondermijnt, op meerdere manieren, het “wij” dat eenzaamheid kan verzachten of zelfs uitwissen.

Alain de Botton heeft er een opvallende redenering over: Voor veel regels, rituelen en voorschriften die kerken ooit voorschreven of oplegden geldt, met het dood verklaren van god, de onvermijdelijke conclusie dat die regels niet op bovennatuurlijke wijze aan de mens gegeven zijn maar door mensen bedacht. De merkwaardige paradox waar de Botton, zelf atheïst, op wijst is dat die regels vaak ongeldig worden verklaard, blijkbaar omdat ze niet van een god komen maar van mensen. Hij pleit ervoor regels, voorschriften en rituelen, die soms duizenden jaren hun nut hadden, nog eens goed te bekijken en, waar nodig of nuttig, een vertaling te vinden die past in onze seculiere wereld.*

“Wij en zij”, het heeft nogal wat interpretaties. Hier in Bali hoor ik bij de “zij”, bij de bule, tamu – de blanken, de gasten. Weinig kans dat het ooit verandert. Ik heb het geluk dat het beeld van “zij” hier niet perse negatief is en er geen verwijt uit spreekt. Dat is weer anders als je in Nederland moslim bent en door grote groepen wordt weggezet als “zij”, met als toegift een forse hoeveelheid vooroordelen. In een bizarre spagaat redenering wordt je dan op basis van religie – geen ruimte voor nuances, dat schept maar verwarring – tot een eeuwig “zij” verklaard en krijg je de beschuldiging naar je hoofd dat je geen “wij” bent. Ga je dan maar eens verdedigen. Het hoogst bereikbare is dan “wel een goede moslim te zijn” of “toch goed voor een moslim” (“Ook al is hij zwart als roet, hij meent het toch goed”).

Het is ook nog vredesweek maar dan begin ik weer over wij, dus laat maar.

Iets heel anders: de vleermuizen hier vormen geen happy family meer. Ze wonen aan beide kanten van het huis onder het dak en, zo doen ze dat, als het donker wordt gaan ze op stap om tegen de morgen weer naar hun huisje te vliegen. Mijn huis eigenlijk, maar dat weten zij niet. Sinds een dikke week nu gaan vertrek zowel als thuiskomst gepaard met ongelooflijk gekrijs en gepiep, vijf uur ’s morgens wordt ik er wakker van. Er is ongenoegen, het is ruzie. Mediator of psycholoog? Iets moet je doen. Gisteren stond Zoef de hond ineens voor me. Nou stond, hij ging keurig zitten en offreerde zijn poot. Er was dus iets mis. Groot gat in de antieke kelim. Gedragstherapie? George de Goudvis uit Australië maakt het goed lees ik, hij is herstellende van een kostbare operatie waarbij een tumor uit zijn hersenen is weggehaald. Was nog een precies werkje, meldt de dierenarts en dat geloof ik, met een geheugenspanne van drie seconden kunnen die hersenen niet heel groot zijn. En vandaag kwam per mail een verzoek bij te dragen aan de operatie van een poes in de VS, kost duizenden dollars, hulp is dringend gewenst. Toch maar prioriteiten stellen denk ik.

W. is boos, heel boos; tranen in haar ogen van woede. Het verhaal komt er in horten en onbegrijpelijke stukjes uit en laat mij met een puzzel die ik met moeite oplos. Van een of ander fonds had ze recht op een uitkering. De werkgever van toen wist daarvan en blijkbaar zijn weduwe ook. Die heeft intussen de uitkering bij betreffende instantie opgehaald en een eerdere lening, met veel rente, ervan ingehouden. Vandaag kwam ze even langs en drukte W. het schijntje van 150.000 Rupiah in de hand, volgens W. zou het miljoenen meer moeten zijn. Een dispuut over geld, geen totaal nieuw fenomeen. *Wat me wel verwonderd is, buiten het feit dat ze dat zomaar aan iemand anders uitkeren, het antwoord op mijn vraag of ze weet waarom het zoveel minder is. “Nee, dat kan ik niet vragen, dat is een belangrijke familie, daar kan ik niet tegenin gaan.”

Feodale verhoudingen, ook wij en zij. En privacy is, ook bij instanties, een onbekend iets. Iemand die hier achter zijn land wilde verhuren – er was een klant dus hij blij met grote dollartekens in de ogen – moest tot zijn schrik merken dat het even niet doorgaat. Het eigendomsbewijs heeft zijn, inmiddels overleden broer bij de bank in bewaring gegeven, als onderpand voor een lening.

De kleine dingen die de ingrediënten vormen voor soms grote oorlogen. Niettemin zijn ze klein, heel klein. Laniakia is een cluster sterrenstelsels waarin zich ook “onze” melkweg in bevindt. 1000 jaar lang, 24/7, in een jet met 1000 km per uur – nee, we stoppen niet voor broodjes, we zijn toch al laat – en je bent nog niet halverwege van wat nog maar een deel is van een veel groter totaal. Heb ik niet bedacht, las ik gewoon in de krant. Ik bedacht wel dat het toch een bijzondere prestatie is dat wij er geregeld kans toe zien ons middelpunt van het universum te denken.

Veel liefs, Frank

*Alain de Botton, Religie voor Atheïsten. Uitgeverij Atlas/Contact.

“De vaardigheid je te verplaatsen in de positie van een ander is een mooie menselijke eigenschap, die helaas wat in het ongerede is geraakt.” En “Ons nationaal belang is meer dan ooit vervlochten met de belangen van anderen op ons continent en daarbuiten.” Woorden uit de Schoo lezing van dit jaar, uitgesproken door minister Timmermans, iemand die er, in tegenstelling tot de spreker van vorig jaar, wel een visie op na wenst te houden.

Lieve Allemaal,

Als ik maandag, na een dag van slijpen en polijsten, thuiskom hoor ik dat de man van Ibu Putu is overleden. De avond tevoren spraken we nog over hem; dat hij erg ziek was en zo oud, zo oud… en dat hij eigenlijk niets meer kon, dat het misschien wel beter was als… Tussen haar en haar man zijn het moeilijke jaren geweest, de laatste tijd kwam ze wel weer vaker bij hem. (Het was een kamer, vertelde ze ooit, waar ze niet meer kwam maar nu was het nodig, hij had haar nodig.) Zijn andere vrouw (hij had er twee) is ook al ziek en tot niets meer in staat. “Goede dood wiens zuiver pijpen door ’t verstilde leven boort” schreef P.C. Boutens.

Omdat ik pas om vier uur thuiskom ben ik te laat voor de (voorlopige) begrafenis, die is dan al achter de rug. Hoe de regels, de gewoontes zijn in zo’n geval weet ik niet maar ik besluit om gewoon mezelf mee te nemen. Ik koop een bos rozen, schrijf er een kaart bij en ga de volgende dag naar haar toe. En dan komt het goed. Verbazing en die weemoedige blijheid die tranen in zich draagt, zoals je dat in verdriet kunt hebben. We hebben lang gepraat en het gesprek dat ze begon over zoveel dat niet was – zwarte en witte tonen – boog om naar wat wel is, eindigde met de grijze tonen die het leven nu eenmaal heeft. Een welgemeend “het was fijn dat je er was”, en dat hoor ik niet vaak van een Balinees.

Ik leerde ook iets nieuws. Volgens Balinezen weet de overledene de eerste drie dagen zelf niet dat hij niet meer in deze wereld is, hij slaapt en droomt en weet van niets.

Je hebt twee levens, schreef Steven Sotloff * in een van zijn laatste brieven; het tweede begint op het moment dat je je realiseert dat je maar één leven hebt. En al denkt een Balinees er anders over – re-incarnatie – Sotloff benoemt een wezenlijk punt.             Ouder worden zal er voor mij wel iets mee te maken hebben, de dood nog ver weg wensen impliceert ook een bewustzijn ervan al creëert te vaak denken aan die dag die ooit gaat komen een probleem. Je de eenmaligheid van elk leven, van elke dag realiseren is waar Sotloff op doelt. Voeg daar een andere uitspraak uit datzelfde schrijven bij,              “Omhels elkaar, elke dag”,                                                                                                en zijn laatste brief wordt een even simpel als doeltreffend recept voor een beter morgen.

De grijstonen. Als ik de kranten op het net lees is het duidelijk; ze zijn kwijt. Zwart witte verhalen. Raden waar het zwart en waar het wit zich bevindt is zinloos, het spreekt voor zich. Zwart wit, het mag voor bepaalde kranten – de krant van ontevreden Nederland voorop – een manier zijn om de wereld simpel en begrijpelijk te houden, het versterkt ook haat en houdt ons weg van echte oplossingen. Wie het allemaal gelooft laat zich in de maling nemen met een wereldbeeld dat gewoon niet klopt, blokkeert veel goeds in zichzelf en wordt instrument in een oorlog. Timmermans pleit feitelijk – tongue in cheek – voor meer inleven in de positie van de ander, de grijstonen in het verhaal willen kennen. Ik hoop dat we daar wat meer van gaan zien. Die wil lijkt, gelijk in het dagelijks leven met zijn kleine problemen, nogal zoek.

Mijnheer Rasmussen, S.G. van de Navo, weet alles over wat de Russen zoal misdoen zeker, hij ziet zwart en wit. Hij is ‘vergeten’ dat bij het opheffen van het Warschau pact, het Westen beloofde dat de Navo geen centimeter naar het oosten op zou schuiven. Het is anders gegaan en als het aan hem ligt wordt ook de Oekraïne zo snel mogelijk lid van de Navo. En zijn zeker weten? Als M.P. van Denemarken wist hij in 2003 honderd procent zeker dat die massa vernietigingswapens er waren in Irak en dat ingrijpen moest. “Gelooft u mij, het is zwart wit.” Ja ja.                                                                                         Nee, ik probeer geen politiek te bedrijven, ik pleit voor begrip voor en inleving in de ander, stop de zwart wit p(l)(r)aatjes. De, terecht, inktzwart gekleurde berichten over Isis moeten er zijn maar we zullen verder moeten kijken om geloofwaardig te worden en een oplossing te vinden. Er moeten oorzaken zijn. Isis binnen drie jaar verpulverd? Goed, en de onderliggende drijfveren? Een politiek redacteur van de Volkskrant heeft het over de ‘eigen schuld’ van veel moslims in Nederland die zich achtergesteld voelen en begint vervolgens een lang verhaal over de aanpak van 600 criminelen in Amsterdam. (Met overigens de vraag of dat allemaal moslims zijn.) Als je moslims en criminelen niet uit elkaar kunt houden en je zet dat in de krant? Wat wil je dan in godsnaam nog bereiken?

(Fijn wel dat Saoedi Arabië mee doet in de coalitie tegen Isis. Elke bondgenoot is welkom of..? Inderdaad, vorige maand 19 onthoofdingen in dat land in twintig dagen. Geloofwaardig?)

Over het terras klinkt muziek uit Afrika en ik kan niet nalaten me af te vragen waar het probleem kan liggen. In zwart wit gezien was Afrika niet goed voor me … Die straat, die stad, het land, het continent? Hoe ver wil je gaan?                                                       Maar ik ken toch de grijstinten, ik wéét toch van zoveel dat goed en mooi en zacht is.

Ik wéét toch van al die moslims die eerbare, mooie mensen zijn. Ik wéét toch, met Sting, that the Russians love their children too. Ik wéét toch van de nood die over de wereld jaagt en mensen doet vluchten naar een betere toekomst.

“Omhels elkaar, elke dag.”

Veel liefs, Frank

* Een Amerikaans journalist, het zoveelste slachtoffer van Isis.

Zomaar een bericht uit de krant. De kwartaalcijfers van Apple vallen tegen! Er was een teleurstellende inkomensgroei van 6 %.

Lieve Allemaal,

Op het terras. Het is, 11 uur ’s avonds, warm. De vlucht was lang, op de luchthaven was het een zootje, een koffer was een tijd kwijt en de rit naar Penestanan was, positief geformuleerd, een uitdaging. En nu, ook thuis! Twee weken Nederland en het was prachtig. Alle vrienden weer zien en spreken, het zette Nederland soms een beetje onder water. Ook dat is thuis al leef je een paar weken uit een koffer. Verbondenheid, de wereld in menselijke proporties … Thuis is een basis, een uitgangspunt; nu weer jullie daar en ik hier. Nederland was mooi!

We hebben het op you-tube allemaal gezien, schrijft de hoofdredacteur van een of ander blad. Ik niet en ik hoop en verwacht, jij ook niet. Wat voegt het toe? Wie zou willen kijken naar iets waarvoor de woorden al te pervers zijn om te lezen? James Foley was niet de eerste, lang niet de enige, de gronden waarop juist zijn dood heftiger raakt – harder aankomt – zijn dubieus en… ook begrijpelijk. Misschien proberen we om verschrikkingen zo veel mogelijk buiten te sluiten. Als er een naam en een gezicht bij komt lukt dat opeens niet meer, als het een mens betreft die een vriend, een bekende van ons zou kunnen zijn komt het heel hard binnen.

Het lijkt mij dat vooral deze maanden doorlopend aanslagen worden gepleegd op ons gevoel van veilig zijn. Laat verbondenheid ons thuis maar zijn.

De roep van veel kanten dat moslims zich moeten distantiëren van de gebeurtenissen, begrijp ik niet goed. Als dat regel wordt zullen we ons uiteindelijk allemaal van de wereld moeten distantiëren. In zo’n kromme optiek hoeft mijn christelijke buurman IS niet te veroordelen, “het spreekt immers voor zich”, de moslimbuurman mooi wel. En dan moet de christen zich distantiëren van wat ‘geloofsgenoten’ in b.v. de CAR doen, de jood wordt gedwongen zich te excuseren voor de daden van Israël. Dat eisen is de ander, op grond van geloof, ras of volk, verantwoordelijk maken. Zo creëer je zondebokken, het heet discriminatie.

Ik vraag me soms af of het ook werkelijk gewenst wordt. Als er veroordelingen komen haalt dat een simpel wereldbeeld onderuit. ‘Een ander joods geluid’, een van de oprichters overleed gisteren, krijgt m.i. veel te weinig aandacht. SBY, nu nog president van Indonesië, het land met de grootste moslim bevolking ter wereld, veroordeelt, gelijk ieder weldenkend mens, IS(is) in zeer felle bewoordingen. De Nederlandse koepel van moskeeën doet hetzelfde. In diverse moskeeën hier worden samenkomsten georganiseerd om zich expliciet te distantiëren van IS en zijn gruwelen. Ik lees er weinig over. Ook niet over het feit dat de “vriend” van het Westen, Saoedi Arabië, zo’n veroordeling wat slechter uit de strot krijgt, ze staan er te dicht naast. Daar werden alleen al deze maand 19 mensen onthoofd, een aantal voor niet gewelddadige vergrijpen, één voor toverij …

Eigenlijk is het allemaal de schuld van het nichtje. Lief kind, we zeggen er niets van, maar ze heeft wel, om haar ouders niet in de stress te brengen zegt ze, bijna zes maanden haar mond gehouden. Ze zat nog op een (dure) school in Denpasar en dat ze zwanger was leek haar niet gepast dus, snaveltje toe. Maar het ging niet over en de dag kwam dat het op begon te vallen. Dus moest er getrouwd worden, en wel snel. W. was er dagen druk mee. Trouwen doe je hier niet alleen, de hele familie wordt ingeschakeld, vooral vrouwen zijn de klos om offertjes, hapjes en nog veel meer te maken. Het betekent zoveel dagen geen inkomen maar ach, familie … De trouwerij van de dochter van W., ook dringend, moest intussen uitgesteld worden; te druk met het nichtje. Dat de natuur onderhand niet stil stond zag je aan de buik van dochter die ronder en ronder werd. Zo veroorzaakt de ene haastklus de volgende. De bruidegom – hoe hij precies heet weet W. niet – is met zijn familie op bezoek geweest, er moest getrouwd worden, het totale gebeuren duurde een paar dagen begin deze maand. Het moest vanwege de dikke buik en omdat de priester die dag als geschikte datum had aangewezen. De volgende zou wel eens in september of oktober kunnen vallen, voor je het weet zit je dan met de schande van een ongehuwde moeder en dat wil niemand. W. en haar man waren weer druk in de weer, werk en inkomen gingen even op nul. Ze verwachtten 350 gasten en die moesten allemaal zitten, eten en drinken. Stoelen organiseren, eten voorbereiden, het huis versieren en veel, heel veel offers natuurlijk. Zij moesten het als ouders van de bruid allemaal regelen, en betalen. Maar ze hielden het eenvoudig. De trouwjurk kostte slechts 2,5 maandsalaris – dat is minder dan die van het nichtje en bovendien had die er twee – alles bij elkaar zal het een half jaarsalaris hebben gekost. Nog minder kan natuurlijk niet, wat zou de buurt wel denken? Dat heb je nu met dochters – en met zo’n nichtje natuurlijk.

Jokowi, tweede van links met wit overhemd, tijdens het zakkenlopen op onafhankelijkheidsdag. Nederlanders hebben ook prachtige tradities achter gelaten.

De verkiezingen zijn achter de rug, de uitslag is bekend: good guy heeft gewonnen. Maar bad guy zou bad guy niet zijn als hij de uitslag niet aanvocht. Al vijftien jaar probeert hij president te worden en het is weer mislukt. Fraude en bedrog riep hij. Nu is Prabowo, zo heet de man, zonder twijfel zeer deskundig op die terreinen – ervaringsdeskundige heet het – maar het echte bedrog lag ook nu weer aan zijn kant. Mensen die het konden weten gaven hem heel weinig kans bij het hooggerechtshof, het ging om een verschil van meer dan acht miljoen stemmen en dat praat je niet zomaar weg. Een paar dagen terug sprak het constitutionele hof: geen fraude, Jokowi is president. Intussen zaait Prabowo lustig verdeeldheid en onrust, zijn ego komt natuurlijk voor het landsbelang. Verwachting is dat er rellen komen waar mijnheer Prabowo dan weer begrip voor zegt te hebben.

Ik heb wat verf nodig dus even naar de bouwmarkt. Kies maar een kleur van de waaier en de machine maakt het. Dat doe ik en nadat het ene apparaat wat kleurtjes toevoegt aan het blik gaat het in de schudmachine. Even later zie ik kloddertjes verf door het binnenste van het trilding vliegen. Mijn waarschuwing wordt met een superieur glimlachje terzijde geschoven, zo’n lach die zegt ‘wij hebben moderne apparatuur maar mijnheer begrijpt dat niet zo goed blijkbaar’. Als de bus eruit komt zit hij onder de verf. Hij wordt schoongeveegd en over het, duidelijk zichtbare, scheurtje wordt een sticker geplakt. ‘Alstublieft!’ Na enig heen en weer gepraat wordt duidelijk dat mijnheer dit niet gaat accepteren. Een ‘Gaat u even zitten, we overleggen met de chef’, tien minuten wachten en dan het verlossende woord: ‘Het is opgelost, u krijgt tien procent korting’. (€ 0,60) Sommigen zijn nooit tevreden blijkt dan, nog een kwartier later verlaat ik de winkel met een nieuwe bus. Onder het zadel van de motor en bij elk gat in de weg denken ‘als maar niet deze bus ook …’. Tja, ik ben wel lastig.

Veel liefs,
Frank

Lieve Allemaal,

De zon is nauwelijks op in Bali en ik lees de kranten op het net. Over de vliegramp die geen vliegramp is maar een catastrofe veroorzaakt door mensen, verblind door een ideaal dat dit nooit waard kan zijn… Er is geen dekking tegen het geweld van zeloten en andere fanatici die rücksichtslos niet alleen broederschap ontkennen, maar het met haat en zonder enig respect voor leven, met alle middelen die hen ter beschikking staan, bestrijden. Er is ook geen schuilplaats waar het slechte nieuws niet tot ons komt. De moderne techniek dwingt ons dagelijks onze broeder en zuster te zien, ook en vooral die in nood – als we willen herkennen. De wereld is intussen zo klein dat nationaliteit meer dan ooit een futiel detail is van wie we zijn. De nood is zo groot dat mineur of majeur verschil in godsbeleving geen reden kan zijn de broederschap, die al in onze genen ligt besloten, te ontkennen. Het is broederschap die maakt de ander nabij te willen zijn, zeker de ander in nood.

Vier mensen die me in bepaalde zin nader staan dan anderen behoren tot de slachtoffers. Iedereen kent direct of via wel iemand die … Intussen erger ik me aan Balinezen die benadrukken dat het om zoveel Nederlanders gaat, 12 Indonesiërs en twee Balinezen. Ze zijn niet de enigen die nationaliteiten tellen zie ik in de kranten. Bijna driehonderd mensen, en een nauwelijks in te schatten aantal nabestaanden die een loodzwaar verlies zullen moeten incasseren, daar gaat het over.

Niet zoveel later komt de hulp met slecht nieuws, ik denk dat ik het al weet. Het blijkt anders; Ketut, mijn ‘landlord’ is afgelopen nacht overleden, hij was al enige tijd ziek maar het leek weer beter te gaan en nu dit. Het betekent dezelfde dag nog een (voorlopige) begrafenis, de crematie komt veel later. Ik hoor daar te zijn maar gedurende de zeer uitgebreide ceremonies gaan gedachten heen en weer, vliegen over die klein geworden wereld die broederschap meer dan ooit tot voorwaarde maakt van leven. De zonder twijfel zeer lange, maar ook enige, weg uit de puinhopen van ons bestaan.

De hulp wist niet wie te kiezen maar ‘bapak’ (= vader, haar man dus) heeft het ingefluisterd. En die werd het, Jokowi, want Bali is een beetje Jokowi-land. De presidentsverkiezingen; beide kandidaten beschouwen zich erfgenaam van een eerdere president, respectievelijk Soekarno en Suharto. Dat dat dictators waren die hun eigenbelang strak in het oog hielden… de tijd heelt niet alleen wonden, het maakt vergeten een stuk makkelijker. Prabowo, de kandidaat van het establishment, is favoriet bij hen die kiezen voor rust en orde en bij een aantal fundamentalistische groepen die hopen op een streng islamitische samenleving. Logisch dus dat hij in Bali, goeddeels hindoe, weinig poot aan de grond krijgt. Jokowi, de man van gewone komaf, zegt schoon schip te willen maken en heeft dat als burgemeester en als gouverneur ook al wel laten zien. De elite wordt bedreigd in haar positie. De chauffeur van de week meende dat beide kandidaten hebben gewonnen. Ze claimen immers beiden een overwinning, via radio, kranten en tv. Mijn opmerking dat er ‘natuurlijk’ maar een kan winnen kwam niet aan. De media waren duidelijk, ze hebben allebei gewonnen. De echte uitslag komt pas op 22 juli, het tellen duurt even, vooral ook door alle afgelegen regio’s. De hoop dat er niet gerommeld gaat worden is waarschijnlijk een ijdele, nu al zijn districtjes bekend waar helemaal niemand op Jokowi stemde of waar aanmerkelijk meer mensen hun stem uitbrachten dan er kiesgerechtigden zijn. De rijkste man van het land, tevens een politicus die de door zijn bedrijf veroorzaakte ramp bij Probolingo nog steeds niet opgelost heeft, probeert met zijn radio en tv stations het tij te keren. Te laat voor hem hoop ik, intussen ondergaat de democratie hier een cruciale test en dat is in een van de meest corrupte landen ter wereld een hachelijk avontuur. Dat (potentiële) dictators de zaak beduvelen is niet nieuw, dat ze het op de stomst mogelijke manier doen eigenlijk ook niet. Een schijn-legitimiteit is hen voldoende, de rest wordt wel opgelost met ‘andere middelen’.

Zoef was er vandoor. Dagenlang probeerde ik om hem, al was het maar voor even, niet aan de lijn te laten lopen. Niet overdrijven, op stukken waar eenden en kippen te verwachten waren moest hij vast en zo ging het prima. Tot van de week. Tot vlak bij het huis liep hij keurig mee en opeens was hij weg. In het donker lopen zoeken en roepen – leuk voor de buren – maar hij kwam niet. Ik ging er van uit dat hij wel naar de Pars was gegaan en de volgende morgen met de hulp zou terugkomen maar nee… Een flinke tijd later kwam Frans met hem aanzetten, bij gebrek aan een riem gebonden aan een verlengsnoer. ‘Lieve Lita, mijn hond houdt niet meer van me, wat nu?’

Het trouwen van de dochter van W&P is uitgesteld. Een nichtje blijkt ook te gaan huwen, komende week al, en daar gaat zoveel energie en tijd voor ceremonies mee heen dat dochter er niet ook nog eens bij kan. Dat wordt dus augustus, misschien… Het moet ook weer niet al te lang gaan duren want ze is zwanger en trouwen met zo’n heel dikke buik is niet prettig. Gezien mag het overigens best, het is hier vrij normaal. Een Balinees verklaarde het eens als ‘Je koopt ook geen auto als je niet zeker weet dat hij kan rijden.’ Tja… hoe dat afloopt met mannen die onvruchtbaar zijn? Veel verloofdes kan maar altijd vrijgezel is met het oog op reïncarnatie ook geen oplossing.

Netanyahu gaat door met bombarderen tot het doel is bereikt; het herstellen van rust en vrede. De praktijk van Hamas is niet anders. Nu kun je met bommen wel het een en ander bereiken neem ik aan, maar vrede mijnheer Nethanyahu, nou nee, dat nou net niet… En met die opmerking bedoel ik niet partij te kiezen, dit soort gestoorde denklijnen vertroebelen het zicht aan beide zijden. Facebook verwijdert maar niet zo de pagina ‘joden moeten dood’, daar is extra druk voor nodig. In eerste instantie reageren ze met ‘het is niet in strijd met onze regels’. Fijn, de moraalridders van Facebook verwijderen een foto waarop een tepel te zien is ogenblikkelijk, maar echte vuiligheid mag blijven. Uiteindelijk zijn ze onder veel druk gezwicht, de pagina is weg. Waar hun moraal op stoelt blijft intussen een raadsel. Niet op broederschap vrees ik.

Lieve groet, Frank

Consumenten die onlangs een zogeheten sambabaltoeter hebben gekocht, worden gevraagd dit artikel terug te brengen naar de winkel. Gebleken is dat het product kleine onderdelen bevat waardoor verstikkingsgevaar kan ontstaan, meldt fabrikant Toppoint maandag. U kunt het artikel retourneren met de aankoop bon. Oh, u bewaart geen bonnen van uw sambabaltoeteraankopen? (scrabble!) Wat slordig nu!

Lieve Allemaal,

Op het terras van het restaurant gaat haast ieders blik telkens weer naar een tafereeltje zoals je er eigenlijk elke dag honderden kunt zien. Een oudere, formeel Javaans geklede vrouw staat, met een jongetje op haar arm. Het is een mooi oud geworden dame; milde blik in een rimpelig gezicht, achterover gekamd, grijzend haar, eindigend in een wrong. Het jongetje begint pas, donker haar en nog donkerder ogen in een gaaf gelaat. Ze lachen beiden, naar elkaar, wij die daar kijken op het terras zijn alleen maar decor, onbemerkt. Alledaags; een grootmoeder met een kleinkind, altijd het mooiste en het liefste kleinkind. Een kleinkind met oma, altijd de liefste oma.

Onvoorwaardelijk ik hoor bij jou, bij de één door begrijpen, bij de ander door het hart dat weet. Alledaagsheid die raakt aan de essentie van leven – content en geborgen zijn in de verbinding met de ander. Een mens op jaren en een kind dat zijn eerste stappen bij wijze van spreken nog moet zetten. Vreemd dat we dat, vooral in de jaren die er tussenin liggen, zozeer uit het zicht kunnen verliezen. Hoe kom je op wegen die een ander overduidelijk schade berokkenen, wanneer besluit je dat die bonus het wel waard is moraal te laten waaien, waar ontstaat het beeld dat de nieuwste vul maar in een beetje sjoemelen met goed en niet goed wel rechtvaardigt of dat mijn consumptiegedrag even belangrijker is dan de vraag hoe het gemaakt is?

Dat soort bonus heb ik nooit gekregen maar die valkuilen ken ik van binnenuit. Alleen, als je er dan indondert, dan blijf je er toch niet zitten? (Erin) vallen en opstaan lijkt me, terug naar toen het goed was. Een wereld vol misleiders die ons willen doen geloven dat geluk in veel, duur en nieuw ligt. Met desastreuze gevolgen, ook – misschien wel juist – hier in Bali. Maar niet aan mee doen. En die leugenaars die roepen vanuit die kuil, laat maar roepen, als iedereen dat doet komen ze er op een dag vanzelf weer uit.

(Overigens, over kleinkinderen. Ik las vandaag het volgende: “Als ik had geweten dat kleinkinderen zo leuk zijn, dan had die het eerst genomen.”

Een simpel tekeningetje dat ik op het net tegenkwam bleef dagen in gedachten. Misschien/wellicht/waarschijnlijk is het voor jou gesneden koek maar ik bleef er aan denken. Enige kritiek is dat het cirkeltje dat staat voor wat belangrijk is heel wat groter zou moeten zijn, en de cirkel met wat ik kan doen stukken kleiner. Blijft dat er een klein stukje is waar ze elkaar overlappen, als het me lukt daar wat beter op te letten komt er minder gemopper in de blog.

Ik ga nogal eens uit eten – er is nauwelijks tegenop te koken – dus nog een restaurant verhaal. Bij de gril verderop ben ik voor een keer niet de enige gast, er zitten ook acht jongeren. Met gitaren, elektrische gitaren. Ik had beter op moeten letten maar voor ik het door had, had ik al besteld en dan hang je. Na een paar minuten gingen ze los; gitaren op volle sterkte en gezang. Nou ja, gezang… Ik weet weinig van muziek maar toon houden en dezelfde melodie volgen; het valt me op als dat niet gebeurt. Het was gewoon vals en de stemmen waren ook niet al te best. Dat, gecombineerd met vier jankende gitaren, kwam niet geheel overeen met de rust die ik me voorstelde om mijn kipschnitzeltje te nuttigen. ‘Oh, kinderen van de kerk’ antwoordde de serveerster op mijn vraag. ‘Uit Java.’ Dat het geen Balinezen waren had ik al gezien en dit verklaarde alle Tuhan’s (heer) en Jezus’ die langs kwamen. Maar het hielp niet, het bleef niet om aan te horen. Ik kon de neiging mijn oren demonstratief te sluiten nog onderdrukken maar op mijn gezicht moet het te zien geweest zijn. Tijdens een (kleine) pauze kwam een van de jongens op me af. ‘U vindt het niet mooi geloof ik?’ ‘Mmm, ik ben er niet helemaal weg van’, ook als schijnheil doe ik het goed. ‘Maar u bent westerling.’ ‘Ja?’ ‘Nou, dan bent u toch ook christen, dan houdt u hier toch ook van? Wij loven de Heer.’ Achteraf heb ik zoveel zinnige, puntige antwoorden bedacht… op het moment zelf bleef ik stil.

En om maar in restaurants te blijven, vanavond bij de Indiër kwam D. binnen. Dat kan helemaal niet want D. eet thuis draadjesvlees met rode kool en appeltjes of soep ertjies. D. is een prettig gestoorde Nederlander, dit was een zeer onprettig gestoorde Amerikaan die wel erg op hem leek, maar niet D. zelf dus. Rijkelijk met het f-woord strooiend zag hij kans om binnen tien minuten de hele staf dicht bij een nervous breakdown te brengen en her en der begonnen gasten te kijken. Toen de beledigingen, hoorbaar door het hele restaurant, steeds erger werden gebeurde er iets bijzonders. Een man, klaarblijkelijk een landgenoot van de ruzieschopper, stond op en sprak hem toe. ‘Hey you, it’s okay to be an idiot, be my guest, but don’t insult our friends here. I’m going to use your favorite word only once but I mean it. Fuck off, now, out! Ik vreesde catastrofe maar hij ging, en de staf kon weer lachen. Je hebt toeristen en toeristen. De ene soort is ‘a pain and you know where’ en de andere soort, ja, daar wordt ik best blij van.

Wel hebben we er, hoe dan ook, een beetje teveel. Afgelopen week drie uur in de file in Kuta, weliswaar een deel omdat de chauffeur ietwat onhandig manoeuvreerde en twee keer in dezelfde file terecht kwam (ik denk dat dit sneller is mijnheer…), maar toch… Met regelmaat komen twee bussen, elk goed voor anderhalve rijbaanbreedte, elkaar tegen en dat is op krappe tweebaanswegen wel een probleem. C. deed van de week een dik uur over Monkey Forest, een kilometer of zo dus tel uit je winst. Ach, de wal zal het schip wel keren denk ik. Als ik zo’n ouder echtpaar (oh jee, mijn leeftijd eigenlijk) zie dat in Kuta is ondergebracht – onzinwinkels, strand zonder zwemmen en bier, dan vraag ik me af wat ze straks thuis te vertellen hebben. Persoonlijk zou ik die adviseur van het reisbureau wel weer eens willen spreken, die zo vrolijk vertelde over het idyllisch Ubud waar je je twintig jaar terug in de tijd waant. Ja, voor blinde gehoorgestoorden met een beperkt reukvermogen… Dat hadden ze er wel bij moeten zeggen. Maar dan, toeristen en expats – ik val onder die laatste groep – zoeken vaak een leuke plaats met veel restaurantjes en aardige winkeltjes maar zonder andere gasten. Zoeken, daar is geen wet tegen, toch?

Intussen bezoekt Pak Ahok, de acting gouverneur van Jakarta omdat Jokowi bezig is met zijn campagne voor president, diverse moskeeën in verband met ramadan. Ahok is christen en van Chinese komaf. Hij gaat met respect en wordt ook zo ontvangen, dat stemt hoopvol, zelfs blij.

Veel liefs,  Frank

Gewoon ter informatie, als je ooit uit Afrika op een bootje naar Europa komt dan zijn dit de nummertjes die voor je klaar hangen.

Sam Kutesa, minister van buitenlandse zaken van Uganda, voorstander van die leuke wet daar, wordt voorzitter van de algemene vergadering van de VN. Unaniem gekozen….

Nabeela Rehman uit Pakistan, 9 jaar oud, sprak het congres van de VS toe. Niet zoals Malala die slachtoffer is van Taliban geweld maar als slachtoffer van een Amerikaanse drone – haar grootmoeder werd voor haar ogen door zo’n drone gedood. Jammer Nabeela, geen welkome boodschap, van de 345 congresleden kwamen er 5 opdagen.

Lieve Allemaal,

In het huis zie ik gedurig kikkers. Nou ja, vooral in de badkamer springen ze rond. Ongelooflijk kleine kikkertjes (of zijn het padden?), als je dacht dat babyvingers klein zijn dan heb je die kikkerpootjes nog niet gezien. Haast microscopisch en alles erop en eraan. Blij denk ik dat ik kind genoeg gebleven ben om het wonder te zien. Ze zijn verdwaald in een huis waar helemaal niets voor ze is. Ze allemaal kussen is onbegonnen werk en buitendien, stel dat er een prins in zit, wat krijg je dan? Waren prinsen ooit wat ze geweest zijn? Als je pech hebt, kan maar zo, tref je zo’n jetset non-valeur. Laat maar springen dus, de meesten vinden hun weg wel weer naar buiten.

De geschiedenis herhaalt zich. Er komen presidentsverkiezingen aan en van de twee kandidaten deed één me een beetje aan Obama denken, dat is tamelijk versterkt de afgelopen weken. Jokowi, hij heet Joko Widodo maar zo wordt hij genoemd, wordt er van ‘beschuldigd’ geen moslim te zijn. Hetzelfde probleem dus maar dan andersom. Ik mag natuurlijk niet stemmen en houd hier mijn mening zorgvuldig voor me maar stilletjes hoop ik dat het toch Jokowi wordt. De andere keus, Prabowo, ex schoonzoon van Suharto, speelde tijdens de verwikkelingen in 1998 een nogal dubieuze rol, met Suharto geassocieerd zijn is geen pre, de steun die hij krijgt van idioten die iedereen, goedschiks of kwaadschiks, op willen schepen met hun uit angst en haat geboren karikatuur van een god, stemt niet gerust. Jokowi dus als ik mocht kiezen.

Bovendien, ergens is nog een foto waarop ik aan een diner zit met Jokowi toen hij nog burgemeester van Solo was. Als hij het wordt ga ik die uitvergroot ophangen. Lijkt me wel wat om bij een probleem met iemand eens schuin naar die foto te kijken met een ‘ik weet het niet, misschien het beste maar even mijn vriend bellen…’ En een kleine afdruk in mijn portemonnee, voor problemen onderweg?

Ik schrijf alsof er veel problemen zijn en zo is het niet. Zeker, veel is anders en soms lastig te begrijpen en ook hier is niet elke dag alleen maar feest, maar het vergt geen uitgebreide studie om te weten dat we het goed hebben. Alleen maar opletten en realistisch blijven en je weet dat, niets ergert meer dan totaalidioten die menen dat Nederland een bananenrepubliek is, niets zo sneu als de types die een wereld verwachten waar alles hun kant op rolt.

Door het boek Bordeline Times van de Wachter kwam het weer in gedachten. We willen nergens last van hebben. “Er last van hebben is niets voor mij en tot last zijn; ik pas wel op.” En zo is het natuurlijk niet – ja mam, poepluiers vanaf dag één, ik weet het nu. De Wachter verbindt er nogal wat, m.i. terechte, conclusies aan met de grondtoon dat mens zijn, iets dat alleen bestaat in het samengaan met de ander, impliceert dat we zo nu en dan ‘last’ van elkaar hebben. Weten dat dat wederzijds is helpt, liefde voor elkaar – dat denk ik er dan bij – maakt het tot een niet eens onaangename routine. Dat we, als het echt helemaal mis gaat, nu naast de rechter, ook het volksgericht lijken te hebben, is een zorgwekkende ontwikkeling die daar haaks op staat. Dank aan o.a. het pamflet dat zich krant noemt en al minstens sinds de dertiger jaren consequent de foute hoek koos.

Intussen ben ik wel bezig de hele tuin om te gooien. Palmen eruit want een kokosnoot af en toe zet geen zoden, bunga kertas, gembang sepatu, batavia en alamanda, alle exotische bloemen tegen de vlakte; het wordt een moestuin. In het zwembad komt wellicht kangkung, dat is waterspinazie, en het gras wordt sawah, rijst helpt je ook door je pensioen heen. Met dank aan de staatssecretaris voor een inkijkje in haar denkwereld, met gevoelens van medelijden voor al die sufferds die zich in een flat hebben geïnstalleerd; het worden harde tijden jongens en meisjes, bedenk een list.

Over centjes: W., de hulp, is trots op zichzelf. Thuis zijn ze al jaren met een kleine aanbouw bezig, elke keer een klein stapje als er wat geld is, en nu was er verf nodig. P., haar man stuurde haar naar een bouwhandel iets verderop maar de prijs viel tegen. Een uur shoppen, vier winkels langs in de verre omgeving en uiteindelijk kwam ze 1,5 euro goedkoper uit. Blij: “zelfde merk Pak, en precies dezelfde kleur!”

Bij de zilversmid, bijna zeventig kilometer verderop, was het weer heel plezierig. Een verademing hoe die mensen zich in de afgelopen zeg twintig jaar hebben ontwikkeld tot zelfdenkende mensen die er nog blij bij zijn ook. Ik was er om een project te bespreken en de aangename menging van openheid met wederzijds respect en waardering – zonder maar iets van onderdanig zijn – is, zeker voor Bali, een verademing. Het gaat wel vaker goed trouwens, het bespreken van een misgelopen opdracht voor schelpenwerk leidde tot een soortgelijke situatie. Gewoon bespreken waar het mis ging en wat we kunnen doen om het te verbeteren. Het mist hier nogal eens maar als ik het opschrijf denk ik: alleen hier?

Ik hoor dat ze in het noorden van Bali thee willen gaan verbouwen. We hebben al de Preanger bij Bandung maar nu dus hier ook. Thee, ooit een deel van de welvaart van het koninkrijk en extra grond “onze koloniën” lekker vast te houden. Batig slot en zo… Thee devalueerde tot een saai brouwsel voor ’s morgens bij het ontbijt, meestal uit zielige zakjes die een fabrikant ontwikkelde omdat hij niet wist wat anders aan te vangen met al die gebroken bladeren en dat stof. Ook wilden oudere dames en heren er in middag wel eens iets van tot zich nemen. Toen kwam een zwarte tijd – zelfde slappe bak hoor, ik bedoel het figuurlijk – Job Cohen ging als burgemeester van Amsterdam kopjes thee drinken als er problemen waren. En problemen waren er! Het werd hem veelal niet in dank afgenomen; harde maatregelen s.v.p. en geen gelul als begrip voor en bruggen bouwen naar. Het imago van thee op een dieptepunt. Maar.., het kan verkeren. De Tea party in de VS kwam op. Rabiate conservatieven, voor wapenbezit en doodstraf, tegen staatsbemoeienis, voor een volledig vrije markt, tegen medemenselijkheid die geld kost. En nog zo wat. Intussen voeren ze zelf geknutselde christelijke waarden – wat goed dat de auteurs van de bijbel dit niet mee hoeven maken – hoog in hun vaandel. Thee werd, ook in Nederland, weer populair, de Teldersstichting met mijnheer van Schie voorop maar zeker niet alleen. Al eerder sprak ik hem aan op zijn enthousiasme voor de doodstraf (geen antwoord natuurlijk), nu vindt hij dat gemekker over te grote verschillen in inkomen en vermogen is gebaseerd op afgunst. Haast grappig hoe je kan proberen een ander weg te zetten en er eigenlijk alleen in slaagt je eigen, beperkte denkraam te etaleren. En die dames in de Preanger hier, en straks in Bali, krijgen nog steeds een hongerloontje voor hun arbeid. Maar dat zal de Tea Party dan weer een zorg zijn.

Veel liefs,  Frank

Als je nou van voetbal houdt – toegegeven, ik snap daar helemaal niets van – dan wil je toch niet dat corrupte bobo’s onder het mom van liefde voor de sport hun zakken met o.a. jouw geld lopen te vullen? Dan wil je toch niet geassocieerd worden met uitbuitingspraktijken in Qatar, met gedwongen volksverhuizingen in Brazilië en dan begrijp je toch dat iets beter tegen een bal aan kunnen schoppen waanzin beloningen niet rechtvaardigt? Dan heb je toch nul interesse in al die voetbalmannen en vrouwen die alweer een party en alweer een scheiding – soms gelijktijdig – de media in slingeren. Dan ga je toch gewoon fijn voetballen?

Lieve Allemaal,

Ouder worden; de enige remedie die mijn moeder ertegen wist was dermate rigoureus en verschrikkelijk dat op leeftijd raken behoorlijk wat aantrekkelijker bleef. En de aanbiedingen hier in Bali, vooral in het dorp waar ik woon, zijn letterlijk te mooi om waar te zijn. “Tien jaar jonger in twee weken.” Als ik er dus drie maanden tegenaan gooi kan ik weer helemaal van nul af aan..? En van binnen? Daar zitten ook wel wat rimpels, plooien en barstjes. Laat maar zo. De zin die me van de week aangereikt werd uit een song van Leonard Cohen: “There’s a crack in everything. That’s how the light gets in”, spreekt me aan. Dan maar wat ouder hoewel ik waarschijnlijk niet de enige ben die er dubbel over is. ‘Who wants to live forever’ zong Queen; ik ben de eerste die me afmeldt, dank u maar nee, dank u. De kleine ongemakjes en dat je het ‘wel gaat zien’, het is (vooralsnog) best draaglijk en de bonus, iets meer begrijpen van het leven, is, hoewel soms wat deprimerend, meestal zeer aantrekkelijk.

De onrust over alles wat nog niet gedaan is weliswaar (nog) niet weg, het is eigenlijk ook beter dat die blijft. De illusie dat “wij”, de mensen van mijn generatie, het even op gingen lossen – een rechtvaardige wereld op poten zetten – is er in de loop der jaren wel uitgesleten, geen reden om niet aan het werk te blijven. Integendeel, sinds het begin van de mensheid lopen we achter op de planning en dat de tijd dringt is een triest makend eufemisme. Verwondering mens te mogen zijn intussen, vermengt zich wel eens met ergernis over eigen onmacht. Op je eigen vierkante meter werken, jawel. Maar op die van mij staat een televisie (vrij naar de uitspraak van een vriendin) en vallen de kranten uit de laptop. De ‘killers in high places…’, hoe komt het dat ze daar kunnen blijven? En nee mijnheer Franciscus, meer kinderen krijgen gaat het niet eenvoudiger maken, integendeel.

Je begrijpt het al: jarig geweest en – is er een tijd om zoiets te doen? – een tussenbalans opgemaakt. Een beetje tenminste, het ging vanzelf. Dankbaar en voor zover het mijn eigen situatie betreft tevreden, zeer tevreden. Als je oprecht je best doet, alle tekortkomingen niet bagatelliseren maar er zit weinig anders op dan ze te accepteren, hoeft het feit dat niet alles lukt niet te knagen. Dat het dat toch een beetje doet komt omdat ik ook wel weet dat het beter kan. Doorgaan en beter is wat overblijft. Het is Pinksteren, feest van de bezieling. Ja, doet u daar maar wat van, het mag gerust een onsje meer zijn.

Onsje meer? Geruisloos zijn we gezakt in het percentage van ontwikkelingshulp, van 0,7 naar 0,6%. Ja ja, gigantisch wat we allemaal doen. Nu blijkt het BNP hoger dan gedacht dus… die ontwikkelingshulp zou meer moeten worden. Nee, vindt o.a. mijnheer Buma, dat geld is voor ons, meer handel is de weg die we moeten gaan. Intussen blijft het CDA wel de felste verdediger van al die landbouwsubsidies die het boeren in b.v. Afrika onmogelijk maken te concurreren. Meer handel mijnheer Buma, hoe bedoelt u? Eigenbelang verkleed als compassie. Dat verkopen als een christelijke overtuiging; er is wel lef voor nodig, dat geef ik toe.

De dochter van P. gaat trouwen. Gisteravond is ze thuisgekomen met de boodschap, verrassend want niemand wist van iets, dat ze een partner vond in Gianyar. Nu gaat het nog niet zegt W., haar moeder, want we hebben net Galungan en Kuningan achter de rug en komende week nog een ceremonie voor de tempel, kost ook een half miljoen Rupiah, het wordt eind van de maand. En ik, hoezo ouder en wijzer, schoot wat uit mijn slof. ALWEER riep ik in grote letters toen ik hoorde van de volgende ceremonie. Weet je wel dat het steeds meer wordt, dat het vroeger allemaal veel minder en simpeler was? Geld genoeg zeker, geld te over? Alles in hoofdletters. Het antwoord was wat gegrinnik. De domme westerling snapt er niets van. Als jij je ook afvraagt waar ik me mee bemoeide, dan doen we dat samen.

Ik schreef het al eerder; hier in Bali mogen de kinderen niet vallen (volwassenen ook niet trouwens), schaam je als je het fout doet. Ik lees wat artikelen in de krant en denk dat ze in Nederland ook niet meer mogen vallen. Er zijn nu apps om je kinderen in de gaten te houden, weet je altijd waar ze zijn en ben je, ingeval van een ongeluk, ietwat afhankelijk van hoe hard je kan lopen, als een van de eersten ter plaatse. Nu even wachten… wat voor volwassenen gaan dat worden? Ik zit nu toch in die opa-rol dus het kan nog wel even. Vijftig jaar geleden gingen wij niet 1, 2 of 3 kilometer van huis, we fietsten tot 20, 25 kilometer verderop. Een keer naar Tiel, 40 kilometer, maar dat leverde wel wat hoofdschudden op. Een tocht naar Almelo, samen met een vriend 80 kilometer naar zijn oma, dat mocht weer wel, van tevoren keurig gemeld. Even bellen (telefoon bij de buren) als je er bent, dat was alles. We liepen uren in de Treek, kilometers van huis en als we voor het donker thuis waren was dat okay. Het verkeer is een groter risico geworden, al is dat voor de deur nauwelijks anders dan een eind verderop. (Waarom we dat accepteren is een ander verhaal) Gestoorde types bestonden toen ook, dat was niet onbekend. Waarom is het nu allemaal gevaarlijk en ongewenst, waarom liggen al die rubber tegels tot ver voorbij het klimrek? Als ik niet meer mag lopen zonder op mijn b.k te gaan, dan blijf ik echt het beste in deze stoel zitten. Ongevaarlijk, zonder effect. Sorry, nee, they’re going to hear from me.

Veel liefs, Frank

“Anthem”

The birds they sang

at the break of day

Start again

I heard them say

Don’t dwell on what

has passed away

or what is yet to be.

Ah the wars they will

be fought again

The holy dove

She will be caught again

bought and sold

and bought again

the dove is never free.

Ring the bells that still can ring

Forget your perfect offering

There is a crack in everything

That’s how the light gets in.

We asked for signs

the signs were sent:

the birth betrayed

the marriage spent

Yeah the widowhood

of every government —

signs for all to see.

I can’t run no more

with that lawless crowd

while the killers in high places

say their prayers out loud.

But they’ve summoned, they’ve summoned up

a thundercloud

and they’re going to hear from me.

Ring the bells that still can ring …

You can add up the parts

but you won’t have the sum

You can strike up the march,

there is no drum

Every heart, every heart

to love will come

but like a refugee.

Ring the bells that still can ring

Forget your perfect offering

There is a crack, a crack in everything

That’s how the light gets in.

Ring the bells that still can ring

Forget your perfect offering

There is a crack, a crack in everything

That’s how the light gets in.

That’s how the light gets in.

That’s how the light gets in.

 Leonard Cohen

Elke keer als er sancties worden opgelegd, worden buitenlandse tegoeden bevroren. Is dat een loos gebaar of hebben al die gasten forse tegoeden in het buitenland? En zo ja, gevonden op straat?

Als we nou gewoon eens stoppen al dat bloedgeld te stallen, zou dat niet een begin zijn?

Lieve Allemaal,

Het is zonnig weer, gevoelstemperatuur 36 graden, vaak de tuin sproeien, 400 baantjes trekken in het zwembad (oppassen voor het goudvis-syndroom) en verder rustig aan. Voor mij is elke dag een zondag, alleen maar kleine problemen. Zoals de vijver die niet lek is, dan opeens zeer lek en nu weer niet meer. (???) Wellicht heeft het dreigement dat de vissen tijdelijk in plastic emmers moeten geholpen en hebben ze het beneden zelf opgelost? Oh ja, en een spiegel die ongezeglijk is. Elke morgen gemekker over de wet van de zwaartekracht terwijl ik zo vreselijk mijn best doe. (zie zwemmen.) 50 plus zeg ik dan, nee, komt de correctie; 60 plus, zeer plus! Het is waar, straks al 62, maar 50 plus is ook zoiets. Moet je Baay of Klein stemmen; the name gives it away.

Het is Kuningan, de voorouders vertrekken weer naar waar ze normaal verblijven. Vorige week, tijdens Galungan zijn ze gekomen en nu is het dus voorbij. Of het gezellig was weet ik niet, het was vooral heel erg druk. Het zal je niet verbazen, een en ander ging gepaard met een veelheid aan offers en ceremonies. De penjors, hoge, versierde bamboe staken voor elk huis maar een detail van alles dat gebeuren moest. Het is een ritueel dat elke Balinese kalender, dat is elke 210 dagen, weer terugkomt. Tussendoor had Wayan thuis nog een kleine ceremonie – maar klein hoor – en dat alleen al kostte 500.000 Rupiah, een half maandsalaris.

Een vraag die ik nog steeds heb is hoe het gaat met die voorouders die gereïncarneerd zijn; komen die ook? Vorige week dacht ik er een antwoord op te kunnen krijgen, verderop was een voordracht van een Hindu priester, maar het is niet gelukt. Het bleek een Australiër die vooral vervuld was van zichzelf en een vraag beantwoordde met een monoloog van een uur of meer, doorspekt met Sanskriet woorden. Niet alleen dat mijn Sanskriet behoorlijk zwak is, het risico de lezing met nog een uur te verlengen door ook een vraag te stellen wilde ik niet lopen. ‘Een fake, een fraud’, vond een van de toehoorders die ik gisteren toevallig tegenkwam. Tja, dat dacht ik ook maar dat denk ik wel vaker. Anders gezegd, is het ook het geloof van de priesters of proberen ze de mensen dom te houden en daarmee een behoorlijk inkomen zeker te stellen? Of woord en daad één zijn vraag ik me niet alleen in Bali vaker af.

Misschien, misschien brengt het erbij horen en aan je verplichtingen voldoen ook wel een geluksgevoel. Het zou kunnen, het gevoel dat je het mooi gedaan hebt hoe het hoort is niemand vreemd. Alleen zo jammer dat de priesters hier de redding van de godsdienst zien in een isolatie van de cultuur en steeds meer en grotere ceremonies. IJver voor educatie in de ruimste zin van het woord, voor redelijker sociale verhoudingen, alles broodnodig, zal van die kant niet komen.

Op een dag breekt de revolutie uit, eeuwig onwetend houden gaat niet lukken. Maar dan ben ik allang op grote vakantie. Ach, misschien kom ik dan met Galungan eens langs.

In China doen ze het anders, daar laten ze de Oeigieren (moslims) gedwongen verhuizen zodat ze zich beter zullen mengen met de Han. Tegelijk wordt iedereen die mogelijk iets wil gaan zeggen over het drama op het Tiananmen plein, 4 juni al weer 25 jaar geleden, preventief vastgezet. Het is nooit gebeurd, de geschiedenis wordt herschreven of beter, uitgegumd. Bouwsels op drijfzand. Communistisch China; land van Bentley, Audi, BMW en fietsen, heel veel gammele fietsen en werknemers die duizend kilometer van huis in een hutje achter de fabriek wonen en tien dagen per jaar naar huis mogen. De economie loopt als een dolle.

Ontwikkelingen opleggen, religie onderdrukken, het gaat, tenzij je er genoegen in schept toekomstige problemen te creëren, niet werken. Ik ben van een generatie die dacht dat alles maakbaar was, ik denk nu dat een verandering alleen duurzaam kan zijn als hij van binnenuit komt. Het is als de export van democratie en westerse normen en waarden, kijk maar in de krant hoe geweldig dat loopt. Respectvol in gesprek blijven is de enige weg, en ooit komen die veranderingen.

En tot dan, tot mensen het zelf anders gaan willen, blijft Bali Bali en je kunt alleen maar hopen dat mensen voldoende geluk en blijheid vinden in hoe het gaat. Het is in veel opzichten een gezegend eiland, de inkomsten uit toerisme zijn zeer aanzienlijk en bij een eerlijker verdeling zou iedereen het erg goed hebben.

Eerlijker verdeling, we hebben het er maar moeilijk mee. Asielzoekers – in de tijd dat we begrepen dat het om mensen ging die hulp nodig hadden heetten ze vluchteling – asielzoekers dus, mensen die iets van ons willen!, daar hebben we er nu wel genoeg van. Opvangen in de regio, over hoe en wie dat moet betalen geen woord. Een miljoen officiële vluchtelingen uit Syrië in Libanon met 4 miljoen inwoners. ‘Zie het maar’, zegt Carolien Roelants in het NRC, ‘als 4 miljoen Belgen die hun toevlucht in Nederland zoeken’. Nou, dat wordt geen belgenmop. Ja ik begrijp ook wel dat we ze niet allemaal in Nederland kunnen hebben maar, laten we niet overdrijven mijnheer Rutte. Ontwrichte maatschappij.., we hebben hoogstens wat last van blikvernauwing waardoor we de nood van anderen niet altijd zien en, zelfs, hier en daar het lef hebben vluchtelingen gelukzoekers te gaan noemen. (Voor de goede orde, hoewel iedereen van geluk zoekt, is het hier opeens een afwaardering.) Waar zijn we geland als de absolute wanhoop die maakt dat mensen in een gammel bootje de zee opgaan ons ontgaat? Als we nou eens beginnen in die regio ook reële mogelijkheden te scheppen en daarna verder zien. Geen beker water weigerend en niet de logees de deur uit sturen naar een hotel dat nog gebouwd moet worden.

Lieve groet, Frank

Tijd genoeg om te schrijven; ik zit op een stoel met een licht verstuikte enkel. Op weg naar de supermarkt van de trap gevallen, in een gat gestapt dat er, inderdaad, al maanden zit. Geruchten als zou er een verband zijn met het feit dat een erg leuke meneer de trap opkwam zijn uit de lucht gegrepen; niets anders dan roddel en achterklap.

Lieve Allemaal,

Het was bule dag. Bule is een woord voor blanke en deze week mochten de bule’s aan de bak. Ik moest in Kuta zijn – adu en kasian, het is een verschrikkelijk oord – en glipte op het laatste moment nog door een stoplicht. Hoe eerder je daar weer weg bent immers, hoe beter. Een kilometer of zo verder werd ik ingehaald door een agent op een brommer, ik was door rood gegaan meende hij. Volgen, terug naar het kruispunt. Tien tegen een dat je ermee wegkomt als je niet begrijpt en gewoon doorrijdt maar ach, ik ben gezagsgetrouw opgevoed en als ze echt kwaad willen…

Bij het kruispunt zaten vijf bule’s op een rij op de stoep, het was een bijzonder leuk gezicht geweest als ik niet nummer zes werd. Een dik half uur lang zag ik tientallen Balinezen, zonder helm, in vele vormen van overtreding langs komen, het rijtje bule’s breidde zich intussen nog wat uit. Eindelijk aan de beurt bleek het menens deze keer, geen eigen zakken vullen want een flink aantal ingenomen kentekenbewijzen lag op het tafeltje; eerst gaan betalen op het bureau en dan pas het kentekenbewijs terug. Het gesprekje, welles nietes welles en veel koetjes en kalfjes, verliep vriendelijk al sprak ik mijn verbazing erover uit dat al die Balinezen gewoon door mochten. ‘En hoe nu verder?’, vroeg de agent uiteindelijk. ‘Ik koop een cold drink voor jullie en we blijven gewoon vrienden.’ Hij vond het een goed plan al was de teleurstelling zichtbaar toen ik daadwerkelijk drie blikjes fris kocht en ze een fijne dag wenste. Wrange glimlach maar ‘goede reis en voorzichtig’ kon er nog wel af.

Het zijn, naast zaken die gigantisch mis gaan, de mildere gevolgen in een maatschappij waar regels hoogstens een suggestie zijn van hoe het ook kan. Wat goed als het wel allemaal prachtig volgens de regels gaat. Vijf jaar Rijkstoezicht en nog zo wat eisen en je mag blijven. Ah, het was gemeentetoezicht, nee, dan moet je weg, gemeente telt niet, zo zijn de regels. Of die regels fair zijn is blijkbaar niet het punt, protesten van 200 burgemeesters en de kinderombudsman landen in het ronde archief.

‘Regels zijn regels’ heeft een heel griezelige echo.

Land van koopman/dominees, zodra het geld kost wint de koopman. De Dalai Lama wordt nauwelijks ontvangen. Om overwegingen die niets met handel en China te maken hebben hoor, althans, dat stelt de MP. Draaikonterij die zich niet laat rijmen met het verlangen naar meer vertrouwen in de politiek. De blonde roeptoeter, fel tegen discriminatie van homo’s, onthoudt zich in het Europees Parlement van stemming als het gaat om een Europese maatregel om die discriminatie tegen te gaan. Met antisemitische en homofobe vrienden moet je wel. Toch? Mensenrechten als sluitstuk, luxe die een stok wordt om politieke vijanden mee te slaan.

Intussen leven Musika en Musaka – het klinkt als twee figuren uit een sprookje – even niet in een sprookje, zij zijn de eerste beklaagden onder de nieuwe anti homowetten in Uganda. De aandacht verslapt alweer, zowel voor Uganda als voor die andere eenenzeventig landen waar Musika en Musaka hun leven niet mogen leiden. Er is genoeg dat somber stemt en als ik een petitie teken voor vrijlating van die meisjes in Nigeria onderstreept dat eerder mijn gevoel van machteloosheid dan dat ik voel iets bij te dragen.

In de New York Times lees ik een artikel waarin de schrijver stelt dat het reacties zijn op de steeds verder toenemende verwesterlijking van samenlevingen die dat van oorsprong niet zijn. Boko Haram ziet hij als een extreme uiting van hetzelfde fenomeen. Ik denk dat het klopt, ik denk ook dat het tweede deel van zijn verhaal het belangrijkst is. Hij vraagt het vele positieve dat in Afrika plaatsvindt niet te vergeten, om ons beeld van het continent niet onder de donkere kleuren van de extremen weg te schilderen maar positief te zijn. Er gebeurt veel dat goed en hoopgevend is, Afrika is zoveel meer en anders dan vrouwen met blote borsten, krijgers in traditionele uitrusting en hongerkinderen. Wat hij feitelijk bepleit is: kijk naar alles wat goed gaat en ondersteun dat, laat de hoop niet varen en wees optimistisch over de toekomst.

Voor mij zijn de laatste lijntjes met Afrika schijnbaar verbroken; Cedric is er niet meer en voor T. is het ook over, I have no money, I’m useless. Het schrijnt nogal maar als ik nadenk weet ik dat het niet waar is, de lijntjes blijven wel. Zachte stemmen als ik alleen het woord Afrika maar denk, ogen vanuit die eindeloze vlaktes, altijd begeleid door die ene stem die alleen mijn naam maar fluistert… Het blijft het continent waar de ziel buigt in bewondering voor zoveel schoonheid. ‘Je kunt Afrika verlaten, Afrika verlaat jou niet’, die woorden van een vriendin zijn waar. Hij kan en mag niet gaan maar ook al die mensen blijven, vanzelfsprekend, een plaats vragen in mijn denken. “Too much love will kill you” zong Queen. Ik denk het niet; er is ruimte genoeg in mijn huis en ik hoef niet in elke kamer tegelijk te zijn.

Ibu Putu is weer bij haar man op bezoek geweest. Ze is zijn tweede vrouw, in de zin van, hij had twee vrouwen. Zij was bloedmooi, hij jaloers en achterdochtig en wat ze vertelt is niet alleen maar rozengeur. In haar, natuurlijk eenzijdige, verhaal moest ze zelf maar zorgen dat er geld kwam voor haar en de vier kinderen, hij kwam vooral langs om te mopperen. Nu gaat ze elke week een paar keer naar hem toe. Hij kan niet meer naar buiten, zij maakt koffie voor hem en, zegt ze, het gaat nu veel beter. Het was een kamer, vertelde ze, waar ze niet meer kwam maar nu is het nodig, hij heeft haar nodig.

Deze week is het al weer een jaar geleden dat mijn moeder jarig was, ziek werd en overleed. Ze zou nu 94 geworden zijn. Daar is een kamer die zozeer bij mij hoort dat ik er dagelijks wel kom. In Ibu Putu’s verhaal hoor ik nogmaals dat het wijs is al die kamers te blijven bezoeken, zij vormen wie ik ben.

And, there is nothing like “Too much love”.

Veel liefs, Frank