Lieve Allemaal,

Bij het restaurant staat een jongen op wacht bij de menulijst die aan de straat is uitgestald. Kastje open zodat mensen het menu beter kunnen lezen, foldertje meegeven en glimlachen. Stoepier heette dat vroeger in Nederland, geen echt boeiend beroep. Ik lees zijn gezicht – of misschien bedenk ik het allemaal wel zelf – en zie moedeloosheid. Is het dat lullige werk, een gebrek aan vooruitzichten? Of is het de baas die, zonder de jongen zelfs maar aan te kijken, zijn motorsleutels toewerpt en wijst op zijn helm van ‘doe er iets mee.’ Denkt hij eraan hoe hij het allemaal voor elkaar moet krijgen; die telefoon om erbij te horen, een motor die er een beetje uitziet en ook nog wat moderne kleding? Ik weet het niet, ik bedenk het zelf, misschien heeft hij wel gewoon een slechte dag en is hij verder de gelukkigste mens in Bali. Het kan.

Wat ik wel zeker weet is dat ook hier, op wat men wel het eiland der goden noemt, veel spanningen zijn. Leven met de wetenschap van geesten en demonen die op elk moment toe kunnen slaan, met de mogelijkheid dat een boze buurman zwarte magie op je loslaat, met veel, heel veel dat moet om de goden tevreden te houden én om erbij te blijven horen… Bij de gemeenschap en bij de moderne tijd. En de ceremonies worden meer en groter en duurder want ook een Balinees wil zich onderscheiden – het  verschil met (te) dure merkkleding of welke onzin ook kopen is niet zo enorm. Gengsi, dat is prestige, is ook hier niet onbekend. Is er leven zonder motor en zonder smartphone? Maar ook; is er leven zonder bij de gemeenschap te horen? Steeds meer kostbare werktijd verdwijnt in ceremonies en steeds meer is nodig; niet meedoen betekent er niet bij horen. De, overigens niet heel aardige, buren hier iets verderop hebben een aantal upacara’s (ceremonies) laten gaan, die horen er niet echt meer bij nu.

Bali in spagaat.

Ketut, de zoon van ibu Putu van het restaurantje waar ik vaak eet, heeft een viswedstrijd gewonnen. Veel oefenen vooraf natuurlijk maar deze keer was het het waard. Zeventien miljoen rupiahs (meer dan € 1100,–) plus een fiets. Het geld heeft hij gedeeld met zijn vrienden en zijn moeder – de spelende mens, hoe het zou moeten zijn.

Dat wordt al moeilijker, ook in Bali; te veel verplichtingen en steeds minder tijd om te kwekken, te luieren of leuke dingen te doen. Leven wordt harder en dan zoek je een schuilplaats, hier vaak in nog meer offertjes, nog meer ceremonies. Schuilen bij elkaar, gewoon zo, zonder die offertjes en zo, zou natuurlijk ook een optie zijn.

Een depressie is het onvermogen om te werken aan een toekomst. Als dat zo is, en ik denk dat het klopt, is de wereld in een behoorlijke depressie; toekomstgericht denken is zeldzaam. Een economisch systeem dat verrot is en het enige dat we al jaren doen is pleisters plakken en verbandjes aanleggen; als ze eenmaal beginnen door te lekken een pleister er bovenop. Allerlei failliete systemen maar wat er aan te doen? Het totaalplaatje zien, de samenhang der dingen begrijpen, wordt steeds moeilijker. Echte stappen richting een oplossing zijn zo radicaal dat weinigen er aan willen beginnen. Dus zoeken we een schuilplaats, duizenden manieren om dat te doen.

In Afrika heeft T. besloten Jezus als zijn redder te verwelkomen, hij gaat zijn leven grondig veranderen en is daar gelukkig mee. K., ook een jongeman uit Afrika, heeft nu een rijke man vertelt T. Hij rijdt een BMW en leeft er goed van maar, geen kunst vertelt T. erbij, K. gebruikt muti (lokaal medicijn, in deze context op te vatten als een soort magie). T. vindt het allemaal nog goed afgelopen, voor hetzelfde geld had hij de man van E. afgepakt want die zag hij wel zitten. Onzin zeg ik maar T. is het daar niet mee eens; muti weet je, dan kan alles.

In Nederland eindeloze non-discussies over wel of geen zwarte piet. Misschien is het de afstand maar het komt mij nogal lachwekkend, om niet te zeggen dom, over. ‘Onze cultuur!’ Deskundologen die zich over het vraagstuk buigen, petities, demonstraties, figuren die hun kans schoon zien door agressieve benadering wat aan hun bekendheid te werken – zelfs een mevrouw bij de VN (!) die haar mening al klaar heeft en vindt dat het hele feest maar afgeschaft moet worden. Geen halve maatregelen. Ik ben ervaringsdeskundige en ik kan zwarte piet niet zien als een neger (om maar eens een ongewenst woord te gebruiken). Maar het verhaal van de schoorsteen is ook niet juist, piet kwam binnen als de Moorse knecht van Sinterklaas. En dat er geen discriminatie inzit… Niet uitdrukkelijk bedoeld lijkt me maar ‘ook al is hij zwart als roet, hij meent het toch goed’? Vervang dat zwart als roet eens door willekeurig welke etniciteit of ras… En dat Surinaamse accent van die pieten bij mij op school?

Houdt dat verhaal van die schoorsteen vol – al zullen kinderen spoedig niet meer weten wat een schoorsteen is – geef piet wat zwarte vegen op het gezicht en haal de beledigende onzin uit die liedjes waar nodig. En de kinderen, er wordt nogal wat namens hen geklaagd en gejammerd.., de kinderen trekken het wel hoor. Zolang er snoepgoed en cadeaus voorhanden zijn redden die het best. Op een van de Antilliaanse eilanden hebben de pieten alle kleuren. ‘Onder een regenboog doorgevaren!’ Een kind kan dat begrijpen.

Tussen en achter alle grote bekken in het nieuws zitten mensen die gekwetst worden. De spiegel voor Nederland vertelt dat meer tolerantie, verdraagzaamheid en compassie – meer samen – hard nodig is. Cultuur? Dat nu lijkt me wel een cultuur om aan te werken. Omdat dit geen kerstrede is mag ik dat allemaal maar zo opschrijven.

Schuilplaats zoeken of schuilplaats zijn?

Veel liefs, Frank

Lastig probleem. Sociale media, de wereld kan niet meer zonder. Ook ik heb al een paar jaar een pagina op facebook, niet met vrienden en al die toestanden maar als ‘publiek figuur’ – onzinnige uitdrukking maar zo heet het. Ik kondig er tentoonstellingen aan, laat eens wat nieuw werk zien, een snufje Bali en aankondigingen van een nieuwe blog. Dat mijnheer Facebook er een victoriaans soort van moraal op na houdt wist ik al. Een blote vrouwenborst b.v. wordt, ongeacht de context, onherroepelijk verwijderd maar mijn tepels mogen wel dus waar maak ik me druk om. Nou dat zit zo; waar het over geweld gaat is Facebook soepel, verbijsterend en immoreel soepel. Een recente video die een onthoofding van een mens toont mag gewoon gepubliceerd, ‘dat valt binnen de regels’. Vrouwentepel – no way. Onthoofding – go ahead. Voeg bij die perverse opstelling hun gewoonte om ongebreideld inbreuk te maken op ieders privacy en het wordt tijd me af te vragen of ik daar wel iets mee te maken wil hebben. Ik ben er nog niet uit maar argumenten als ‘het is zo handig’ houden geen stand.

Lieve Allemaal,

Mijn blog is weer eens te laat, veel te laat. Wekenlang had ik lieve vrienden op bezoek. Het was druk maar genieten om samen te zijn en interessant en leerzaam om mee te kijken met ogen die Bali (en Lombok) voor het eerst zagen. (Vervelend side-effect: de kilo’s chocolade en liters whisky die ze meenamen maken dat mijn eerder beloofde adonis-voorkomen enige vertraging oploopt. Noteer; niet mijn schuld dus!)

Wat zie je, hoe kijk je, hoe wil je kijken; het kan op veel manieren bleek weer. Mooi als je dan alle ervaringen eenvoudig binnen kan laten komen en ervan genieten zonder storende vergelijkingen, positief of negatief, met wat je gewend bent. Wat ontmoet je langs de weg en durf je er blij mee zijn of blijf je eigenlijk beter thuis? Ik zie nogal wat toeristen in de laatste categorie, ze zien graag wat nieuws maar wel in hetzelfde malletje als thuis. Al dat exotische is leuk en aardig en de lage prijzen zijn welkom maar soms… Gisteren zag ik aan een tafeltje naast me zelfs een koffie serveren met het oortje van het kopje aan de verkeerde (linkse) kant. Gelukkig dat die mevrouw het zag en er iets van zei. ‘Ze’ moeten natuurlijk wel aan ‘onze’ normen voldoen.

Dat gaat dus niet gebeuren.

Geniet van de reis – op vakantie- of in ruimere zin – en wees er blij mee dat het altijd weer anders is. Verwelkom het vreemde en de vreemdeling, glimlach om het bordje ‘bitches muesli’ aan het buffet in het hotel in Lombok en bewonder de verkopers die bij ondergaande zon het uitzicht op de Gunung Agung in Bali een beetje verstoren; ze zoeken een eerlijke manier om wat te verdienen. Als je het kan gebruiken; koop iets maar ding wel slim af. Anders is lang niet hetzelfde als dom, in tawarren (afdingen) zijn ze meester. Of beter eigenlijk, meesters in het jouw afding-inspanningen tot nul te reduceren. Wel heel vriendelijke verkopers in Lombok. Zelfs in Sade, een traditioneel Sasak dorp dat vroeger een reputatie had van onvriendelijk en extreem opdringerig, waren de zaken nu anders geregeld; vriendelijkheid alom. ‘Thank you for visiting Lombok’ zegt een jongen van een jaar of achttien (geen verkoper) als we naar de boot lopen. Bali is mooi en boeiend, Lombok is dat ook. En voor mij was het een bijzondere ervaring Bali te zien liggen onder de ondergaande zon en te weten, daar is mijn thuis.

Op twee oktober vierden in India, vijfenzestig jaar na zijn dood, de aanhangers van Ghandi – nog altijd zeer talrijk – zijn verjaardag. Ze hekelden de corruptie en het consumentisme en door het hele land gingen tienduizenden kinderen, verkleed als Ghandi met een witte sarong en een brilletje van ijzerdraad, de straat op. Een beetje meer Ghandi in onze wereld, het zou een verademing zijn. Pas las ik in een interview ‘Dat samenleven met kwetsbaren een maatschappij helpt te humaniseren en belet in de hoogste versnelling voort te jakkeren’. Het wordt niet vaak zo gezien. Voor hen die kwetsbaar zijn waait een ijzige wind door de wereld. Als we niets doen brengen we hen en in grote mate ook onszelf immense schade toe.

Weer kwamen tachtig of meer mensen om omdat een boot verging voor Lampedusa. Eufemismen als ‘economische vluchteling’ leiden alleen wie niet wíl zien om de tuin, de situatie is dramatisch in de ogen van ieder die mensen liefheeft. We zullen met zijn allen verdomd hard aan de slag moeten om onze wereld menswaardig te maken.

Amerika zit intussen op slot lees ik. Volksvertegenwoordigers hebben hun prioriteiten weer eens niet op een rij, ze zien geen kans over hun eigen schaduw heen te stappen en nu ligt het land plat. Ongelooflijk en surrealistisch. In wat zich het rijkste land ter wereld noemt blijkt het een reuzenprobleem om een fatsoenlijke gezondheidszorg voor iedereen te creëren. Rijk land, arm land. Ieder voor zich en god voor ons allen. Hoe die god het moet regelen zonder grondpersoneel wordt niet duidelijk.

Avond op het terras, zacht geluk om dat wat is. Cecilia Bartoli zingt en strooit haar helende bloemen, het leven een geschenk. In de stilte vind ik het wij. Alles is wel. Soms maakt de weg verlangen naar de herberg onvermijdelijk. In het nazien blijven alleen wonderlijke vergezichten, juist vanaf de toppen van die bergen die onneembaar leken. Het gaat om de weg, niet om de herberg. Ik heb geluk gehad. Er waren mensen die mijn gevoel voor kunst ontwikkelden, de misschien meest belangrijke mens in mijn leven leerde me luisteren naar muziek… Ik kreeg oog en oor voor wat echt telt, mensen openden mijn denken voor waar het ten diepste om gaat; weten waar geluk een woning kiest. Er wordt niet veel gedaan om jonge mensen de waarde van cultuur bij te brengen, integendeel. De focus ligt op ‘van economische waarde zijn’ en navenante vruchten plukken. Het is een verbijsterende vaststelling maar geen overheid lijkt te begrijpen waar het echte geluk van mensen ligt. Als er bij een politieke partij al over gedacht wordt staat het onder aan de lijst; om nooit aan de beurt te komen. Cultuur, natuur en verbondenheid in het verdomhoekje want zonder waarde voor de economie. Stupide kortzichtigheid blijft erop hameren dat het gaat om de centen. Verbondenheid kan zelfs wel eens geld gaan kosten. Mijnheer Apple bijvoorbeeld weet dat heel goed. Hier in Indonesië worden twee eilanden, Bangka en Billiton, aan gort geholpen. De tinmijnen aldaar zijn een ramp voor natuur, milieu en de werkers. Waar andere telefoon en computerfabrikanten intussen – weliswaar onder pressie van actiegroepen – hebben toegegeven dat hun tin inderdaad daarvandaan komt en hebben toegezegd fondsen beschikbaar te stellen om de situatie te verbeteren houdt mijnheer Apple zijn mond. Prachtige producten uit bedrijven met teveel geld en te weinig scrupules. Terwijl ik dit typ op mijn MacBook denk ik aan lastige keuzes.

Ik heb geluk gehad: Cecilia Bartoli zingt, de maan is bijna vol, het gekwaak van de kikkers vormt vreemd genoeg een passende begeleiding.

Veel liefs, Frank

Schemerstilte kruipt de kamer binnen,                    

zoel voorjaar hangt luiwarm tussen meubels.                    

Bloesemgeur, late vogel, strijkquintet,                     

dag vouwt zich samen tot voleinding.                      

Uur van terugzien, van stille trots en spijt.             

Nog de lamp niet aan, luisteren naar pijn               

en vreugde, om wat was toen ons samen                

heimwee-uren vulde, wij niet wisten…  

Als het donker wordt mis ik je het meest.