Misschien is er in een land, waar de (milde) aanpassing van een paar sinterklaasliedjes meer commotie oplevert dan een compleet nieuwe vertaling van de bijbel, iets aan de hand.

Lieve Allemaal

Morgen begint de week tegen de eenzaamheid. Onderstaande foto is voor mij een beeld hoe eenzaamheid er uit ziet. Een vrouw, mogelijk besmet met ebola, wordt in quarantaine gebracht. Nog even lopen er mensen met haar mee, al behorend tot “de anderen”, door hun kleding haast ontmenselijkt; in een paar ogenblikken zijn ook zij weg. Het buitengesloten worden van een groep of gemeenschap – in het geval van de foto triest makend maar onvermijdelijk – gebeurt dagelijks, onder allerlei omstandigheden. Het beeld is vaak niet zo duidelijk als op deze foto, de gevoelens zijn niet anders.

Er bestaan nogal wat dagen en weken om aandacht te richten op doelstellingen of problemen die opgelost moeten worden. In een poging om wat leidraad te geven is het instellen van een dag of een week voor een nobel idee zo ongeveer het enige wat onze seculiere overheden kunnen. Wat eens het terrein was van, intussen deels leeggelopen, kerken wordt niet geclaimd. Ieder mens heeft, en gelukkig maar, de vrijheid zelf te kiezen. In het meegaan met de wind van “je mag alles zeggen wat je wilt en wijs elke, ook gefundeerde, autoriteit bij voorbaat af” zadelt een mens zich niet alleen op met de taak het maar helemaal zelf uit te zoeken maar ondermijnt, op meerdere manieren, het “wij” dat eenzaamheid kan verzachten of zelfs uitwissen.

Alain de Botton heeft er een opvallende redenering over: Voor veel regels, rituelen en voorschriften die kerken ooit voorschreven of oplegden geldt, met het dood verklaren van god, de onvermijdelijke conclusie dat die regels niet op bovennatuurlijke wijze aan de mens gegeven zijn maar door mensen bedacht. De merkwaardige paradox waar de Botton, zelf atheïst, op wijst is dat die regels vaak ongeldig worden verklaard, blijkbaar omdat ze niet van een god komen maar van mensen. Hij pleit ervoor regels, voorschriften en rituelen, die soms duizenden jaren hun nut hadden, nog eens goed te bekijken en, waar nodig of nuttig, een vertaling te vinden die past in onze seculiere wereld.*

“Wij en zij”, het heeft nogal wat interpretaties. Hier in Bali hoor ik bij de “zij”, bij de bule, tamu – de blanken, de gasten. Weinig kans dat het ooit verandert. Ik heb het geluk dat het beeld van “zij” hier niet perse negatief is en er geen verwijt uit spreekt. Dat is weer anders als je in Nederland moslim bent en door grote groepen wordt weggezet als “zij”, met als toegift een forse hoeveelheid vooroordelen. In een bizarre spagaat redenering wordt je dan op basis van religie – geen ruimte voor nuances, dat schept maar verwarring – tot een eeuwig “zij” verklaard en krijg je de beschuldiging naar je hoofd dat je geen “wij” bent. Ga je dan maar eens verdedigen. Het hoogst bereikbare is dan “wel een goede moslim te zijn” of “toch goed voor een moslim” (“Ook al is hij zwart als roet, hij meent het toch goed”).

Het is ook nog vredesweek maar dan begin ik weer over wij, dus laat maar.

Iets heel anders: de vleermuizen hier vormen geen happy family meer. Ze wonen aan beide kanten van het huis onder het dak en, zo doen ze dat, als het donker wordt gaan ze op stap om tegen de morgen weer naar hun huisje te vliegen. Mijn huis eigenlijk, maar dat weten zij niet. Sinds een dikke week nu gaan vertrek zowel als thuiskomst gepaard met ongelooflijk gekrijs en gepiep, vijf uur ’s morgens wordt ik er wakker van. Er is ongenoegen, het is ruzie. Mediator of psycholoog? Iets moet je doen. Gisteren stond Zoef de hond ineens voor me. Nou stond, hij ging keurig zitten en offreerde zijn poot. Er was dus iets mis. Groot gat in de antieke kelim. Gedragstherapie? George de Goudvis uit Australië maakt het goed lees ik, hij is herstellende van een kostbare operatie waarbij een tumor uit zijn hersenen is weggehaald. Was nog een precies werkje, meldt de dierenarts en dat geloof ik, met een geheugenspanne van drie seconden kunnen die hersenen niet heel groot zijn. En vandaag kwam per mail een verzoek bij te dragen aan de operatie van een poes in de VS, kost duizenden dollars, hulp is dringend gewenst. Toch maar prioriteiten stellen denk ik.

W. is boos, heel boos; tranen in haar ogen van woede. Het verhaal komt er in horten en onbegrijpelijke stukjes uit en laat mij met een puzzel die ik met moeite oplos. Van een of ander fonds had ze recht op een uitkering. De werkgever van toen wist daarvan en blijkbaar zijn weduwe ook. Die heeft intussen de uitkering bij betreffende instantie opgehaald en een eerdere lening, met veel rente, ervan ingehouden. Vandaag kwam ze even langs en drukte W. het schijntje van 150.000 Rupiah in de hand, volgens W. zou het miljoenen meer moeten zijn. Een dispuut over geld, geen totaal nieuw fenomeen. *Wat me wel verwonderd is, buiten het feit dat ze dat zomaar aan iemand anders uitkeren, het antwoord op mijn vraag of ze weet waarom het zoveel minder is. “Nee, dat kan ik niet vragen, dat is een belangrijke familie, daar kan ik niet tegenin gaan.”

Feodale verhoudingen, ook wij en zij. En privacy is, ook bij instanties, een onbekend iets. Iemand die hier achter zijn land wilde verhuren – er was een klant dus hij blij met grote dollartekens in de ogen – moest tot zijn schrik merken dat het even niet doorgaat. Het eigendomsbewijs heeft zijn, inmiddels overleden broer bij de bank in bewaring gegeven, als onderpand voor een lening.

De kleine dingen die de ingrediënten vormen voor soms grote oorlogen. Niettemin zijn ze klein, heel klein. Laniakia is een cluster sterrenstelsels waarin zich ook “onze” melkweg in bevindt. 1000 jaar lang, 24/7, in een jet met 1000 km per uur – nee, we stoppen niet voor broodjes, we zijn toch al laat – en je bent nog niet halverwege van wat nog maar een deel is van een veel groter totaal. Heb ik niet bedacht, las ik gewoon in de krant. Ik bedacht wel dat het toch een bijzondere prestatie is dat wij er geregeld kans toe zien ons middelpunt van het universum te denken.

Veel liefs, Frank

*Alain de Botton, Religie voor Atheïsten. Uitgeverij Atlas/Contact.

“De vaardigheid je te verplaatsen in de positie van een ander is een mooie menselijke eigenschap, die helaas wat in het ongerede is geraakt.” En “Ons nationaal belang is meer dan ooit vervlochten met de belangen van anderen op ons continent en daarbuiten.” Woorden uit de Schoo lezing van dit jaar, uitgesproken door minister Timmermans, iemand die er, in tegenstelling tot de spreker van vorig jaar, wel een visie op na wenst te houden.

Lieve Allemaal,

Als ik maandag, na een dag van slijpen en polijsten, thuiskom hoor ik dat de man van Ibu Putu is overleden. De avond tevoren spraken we nog over hem; dat hij erg ziek was en zo oud, zo oud… en dat hij eigenlijk niets meer kon, dat het misschien wel beter was als… Tussen haar en haar man zijn het moeilijke jaren geweest, de laatste tijd kwam ze wel weer vaker bij hem. (Het was een kamer, vertelde ze ooit, waar ze niet meer kwam maar nu was het nodig, hij had haar nodig.) Zijn andere vrouw (hij had er twee) is ook al ziek en tot niets meer in staat. “Goede dood wiens zuiver pijpen door ’t verstilde leven boort” schreef P.C. Boutens.

Omdat ik pas om vier uur thuiskom ben ik te laat voor de (voorlopige) begrafenis, die is dan al achter de rug. Hoe de regels, de gewoontes zijn in zo’n geval weet ik niet maar ik besluit om gewoon mezelf mee te nemen. Ik koop een bos rozen, schrijf er een kaart bij en ga de volgende dag naar haar toe. En dan komt het goed. Verbazing en die weemoedige blijheid die tranen in zich draagt, zoals je dat in verdriet kunt hebben. We hebben lang gepraat en het gesprek dat ze begon over zoveel dat niet was – zwarte en witte tonen – boog om naar wat wel is, eindigde met de grijze tonen die het leven nu eenmaal heeft. Een welgemeend “het was fijn dat je er was”, en dat hoor ik niet vaak van een Balinees.

Ik leerde ook iets nieuws. Volgens Balinezen weet de overledene de eerste drie dagen zelf niet dat hij niet meer in deze wereld is, hij slaapt en droomt en weet van niets.

Je hebt twee levens, schreef Steven Sotloff * in een van zijn laatste brieven; het tweede begint op het moment dat je je realiseert dat je maar één leven hebt. En al denkt een Balinees er anders over – re-incarnatie – Sotloff benoemt een wezenlijk punt.             Ouder worden zal er voor mij wel iets mee te maken hebben, de dood nog ver weg wensen impliceert ook een bewustzijn ervan al creëert te vaak denken aan die dag die ooit gaat komen een probleem. Je de eenmaligheid van elk leven, van elke dag realiseren is waar Sotloff op doelt. Voeg daar een andere uitspraak uit datzelfde schrijven bij,              “Omhels elkaar, elke dag”,                                                                                                en zijn laatste brief wordt een even simpel als doeltreffend recept voor een beter morgen.

De grijstonen. Als ik de kranten op het net lees is het duidelijk; ze zijn kwijt. Zwart witte verhalen. Raden waar het zwart en waar het wit zich bevindt is zinloos, het spreekt voor zich. Zwart wit, het mag voor bepaalde kranten – de krant van ontevreden Nederland voorop – een manier zijn om de wereld simpel en begrijpelijk te houden, het versterkt ook haat en houdt ons weg van echte oplossingen. Wie het allemaal gelooft laat zich in de maling nemen met een wereldbeeld dat gewoon niet klopt, blokkeert veel goeds in zichzelf en wordt instrument in een oorlog. Timmermans pleit feitelijk – tongue in cheek – voor meer inleven in de positie van de ander, de grijstonen in het verhaal willen kennen. Ik hoop dat we daar wat meer van gaan zien. Die wil lijkt, gelijk in het dagelijks leven met zijn kleine problemen, nogal zoek.

Mijnheer Rasmussen, S.G. van de Navo, weet alles over wat de Russen zoal misdoen zeker, hij ziet zwart en wit. Hij is ‘vergeten’ dat bij het opheffen van het Warschau pact, het Westen beloofde dat de Navo geen centimeter naar het oosten op zou schuiven. Het is anders gegaan en als het aan hem ligt wordt ook de Oekraïne zo snel mogelijk lid van de Navo. En zijn zeker weten? Als M.P. van Denemarken wist hij in 2003 honderd procent zeker dat die massa vernietigingswapens er waren in Irak en dat ingrijpen moest. “Gelooft u mij, het is zwart wit.” Ja ja.                                                                                         Nee, ik probeer geen politiek te bedrijven, ik pleit voor begrip voor en inleving in de ander, stop de zwart wit p(l)(r)aatjes. De, terecht, inktzwart gekleurde berichten over Isis moeten er zijn maar we zullen verder moeten kijken om geloofwaardig te worden en een oplossing te vinden. Er moeten oorzaken zijn. Isis binnen drie jaar verpulverd? Goed, en de onderliggende drijfveren? Een politiek redacteur van de Volkskrant heeft het over de ‘eigen schuld’ van veel moslims in Nederland die zich achtergesteld voelen en begint vervolgens een lang verhaal over de aanpak van 600 criminelen in Amsterdam. (Met overigens de vraag of dat allemaal moslims zijn.) Als je moslims en criminelen niet uit elkaar kunt houden en je zet dat in de krant? Wat wil je dan in godsnaam nog bereiken?

(Fijn wel dat Saoedi Arabië mee doet in de coalitie tegen Isis. Elke bondgenoot is welkom of..? Inderdaad, vorige maand 19 onthoofdingen in dat land in twintig dagen. Geloofwaardig?)

Over het terras klinkt muziek uit Afrika en ik kan niet nalaten me af te vragen waar het probleem kan liggen. In zwart wit gezien was Afrika niet goed voor me … Die straat, die stad, het land, het continent? Hoe ver wil je gaan?                                                       Maar ik ken toch de grijstinten, ik wéét toch van zoveel dat goed en mooi en zacht is.

Ik wéét toch van al die moslims die eerbare, mooie mensen zijn. Ik wéét toch, met Sting, that the Russians love their children too. Ik wéét toch van de nood die over de wereld jaagt en mensen doet vluchten naar een betere toekomst.

“Omhels elkaar, elke dag.”

Veel liefs, Frank

* Een Amerikaans journalist, het zoveelste slachtoffer van Isis.